Bogdan Bachmura

Rok 2018: to se uż ne vrati

Szczegóły

Opublikowano: piątek, 18 styczeń 2019 23:39

Bogdan Bachmura

Obchody 100-lecia odzyskania niepodległości były najważniejszym wydarzeniem politycznym 2018 roku. Tak uważa 28 proc. ankietowanych Polaków. Na 18 proc. oceniono wycofanie się PiS z reformy Sądu Najwyższego, a jesienne wybory samorządowe były najważniejsze dla 13 proc. Pomysł na zapadnięcie w zbiorową pamięć tej okrągłej rocznicy był prosty: setki patriotycznych imprez, akcji i wreszcie kulminacja 11 listopada. Jednak kolejne rocznice obchodów czegokolwiek mają to do siebie, że szybko zapadają w zbiorową niepamięć. Za kilka lat marsz niepodległości czy zbiorowe śpiewanie hymnu będą okolicznościowo wspominanymi epizodami. W ostatecznym bowiem rozrachunku w polityce znaczenie ma tylko to, co realnie wpływa na koleje losów państw i narodów.

Jedyną osobą, która zdawała się to rozumieć, był prezydent Andrzej Duda. I choć projekt referendalny okazał się zwykłym blamażem, to zorganizowane przez Kancelarię Prezydenta regionalne konsultacje dały nadzieję perspektywicznego myślenia o państwie. Środowisko „Debaty” nigdy nie miało wątpliwości, że źródłem najważniejszych chorób ustrojowych Polski jest obecna Konstytucja, a koroną rocznicy 100-lecia odzyskania niepodległości powinno być uchwalenie nowej Konstytucji. Dlatego bez wahania odpowiedzieliśmy na propozycję Kancelarii Prezydenta pomocy w zorganizowaniu w listopadzie 2017 r. takich konsultacji w Olsztynie. Przedstawiliśmy tam nasze propozycje najważniejszych zmian Konstytucji, a następnie wydaliśmy je drukiem. Złożyliśmy także obietnicę zorganizowania drugiego, tym razem lokalnego spotkania, na którym nasz punkt widzenia zostałby zweryfikowany m.in. przez prawników-konstytucjonalistów. Liczyliśmy także na liczną reprezentację Komitetu Obrony Demokracji, bo przecież najlepszą formą jej obrony nie są wiecowe hasła, lecz konfrontacja argumentów w obywatelskiej debacie. Dzięki współpracy Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego i zaangażowaniu jego wykładowców: dr hab. Doroty Lis-Staranowicz, dr. hab. Marcina Chełminiaka i dr. Marcina Adamczyka, którzy przyprowadzili swoich studentów prawa i politologii, dyskusja o tym „Czy Polsce potrzebna jest nowa Konstytucja” mogła się odbyć w licznym i kompetentnym gronie.

(Relacja Adama Sochy w tym numerze „Debaty”).

Satysfakcja i niedosyt to nieodłączne uczucia towarzysze wszystkim organizatorom publicznych debat. Dlatego pozytywne opinie które usłyszałem po zakończeniu nie przysłaniają uczucia zawodu. Pytania jakie postawiliśmy podczas debaty dotyczyły zasadniczych dla naszego państwa kwestii: fikcyjności deklarowanego przez Konstytucję trójpodziału władz, problemu kolejnych prezydentów RP obsadzanych w roli „strażników żyrandola”, Senatu jako karykatury „izby rozsądku”, czy wszechwładzy partii i postkomunistycznego reliktu partyjniactwa.

Obecność tych ustrojowych wrzodów na ciele państwa jest tak samo oczywista jak ich ścisły związek z obecną Konstytucją. Nasze propozycje ich przecięcia nie muszą i zapewne wielu osobom nie odpowiadają. Jednak szkoda, że nikt z zaproszonych zwolenników obecnej Konstytucji tych kwestii nie podjął. Licząc na polemikę, zaprosiliśmy panią Martę Kamińską oraz inne osoby ze środowiska KOD-u. Niestety, poza przewodniczącą regionalnego KOD-u reszta środowiska „obrońców demokracji” do demokratycznej uczty nie zasiadła. Szkoda. Choć z drugiej strony, aby kolejny raz oznajmić, że trzeba przestrzegać obecnej Konstytucji, jedna osoba wystarczy. Na szczęście ustrojowe zamknięcie umysłów nie udzieliło się studentom. W szybkim głosowaniu nad potrzebą zmiany Konstytucji zdecydowana większość opowiedziała się za jej przebudową od fundamentów.

Właśnie, fundamenty. To słowo klucz do uchwalenia trwałej, cieszącej się poważaniem i szacunkiem narodu Konstytucji. O tym nie zdążyliśmy podczas debaty porozmawiać. W naszej publikacji Konstytucja na czasie, czas na Konstytucję przypominamy o trzech koniecznych filarach trwałego ustroju państwa: religii, tradycji i autorytecie. Konstytucja, jeżeli ma być przepisem na silne i trwałe państwo, powinna być gwarantem ich zachowania. Ale Konstytucja to także ważny element zbiorowej pamięci. Nasz szacunek dla Konstytucji 3 Maja, czy będąca przedmiotem zazdrości duma Amerykanów ze swojej Konstytucji, wynikają nie tylko z ich zawartości. Równie ważny jest szczególny moment ich uchwalenia. Ustawę zasadniczą można oczywiście ustanowić w każdym terminie, ale nadać jej w oczach narodu właściwą godność, nie jest zadaniem łatwym.

Jestem członkiem narodu, któremu samowiedza o tym, „że i przed szkodą i po szkodzie głupi” nie przeszkadza w nieustannym potwierdzaniu zasadności tej przestrogi. Właśnie w minionym, symbolicznie szczególnym roku 2018, daliśmy tego kolejne świadectwo. Konstytucje uchwalone w 1791 i 1935 roku nie uchroniły państwa polskiego przed upadkiem, ale prowadzące do ich uchwalenia elity były świadome, że zarówno okoliczności zewnętrzne jak i wewnętrzne zmuszają do działania. Dzisiaj takiej świadomości brakuje. Wobec pomysłu zmiany Konstytucji PiS i PO są solidarne. Jak zawsze, gdy interes Polski pozostaje w konflikcie z interesem partii. Ale nawet jeśli w Polsce do głosu dojdą elity polityczne innej szkoły, i jakimś cudem tym razem nie będzie za późno, to tego grzechu zaniechania nie da się naprawić. Czeskie: to se uż ne vrati pasuje tutaj jak ulał. Rok 2018 nie wróci. A lepszej okazji na prawdziwy akt założycielski nowego fundamentu państwa długo nie będzie.

Żyjemy w czasach gdy słowa suwerenność można użyć wobec 2-3 państw. Reszta panuje nad swoim losem w mniej lub bardziej ograniczonym zakresie i jest skazana na ciągłe rozpychanie się wobec zewnętrznych zagrożeń. Truizmem jest przypominać, że konieczną do tego moc daje wewnętrzna organizacja państwa, a ta w dużym stopniu zależy od Konstytucji i szacunku jaki noszą doń w sercach obywatele. O ten ostatni wołają obrońcy obecnej ustawy zasadniczej, ale nie chcą o źródłach jego deficytu rozmawiać.

W roku 2018 zajęliśmy się historią wyzwalania ojczyzny, a zapomnieliśmy o powinnościach wobec przodków, których pamięć czciliśmy. O tym, że depozyt, który nam zostawili, musi być ciągle odnawiany. Jeżeli tego elity państwa nie pojmują, to trzeba je wymieść na śmietnik historii, póki nie będzie za późno.

I to jest mój postulat na rok 2019.

Bogdan Bachmura

Czytaj więcej: Rok 2018: to se uż ne vrati

A wystarczył zdrowy rozsądek

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 17 grudzień 2018 13:47

Bogdan Bachmura

Miesiąc temu swój tekst zakończyłem informacją, że dyrektor Miejskiego Ośrodka Kultury zakazał wykładania „Debatyˮ na terenie tej instytucji, motywując to atakami na MOK i jego pracowników. Gdy zwróciłem się w tej sprawie do prezydenta Piotra Grzymowicza, odpowiedział, że nie akceptuje takiego postępowania dyrektora Sieniewicza, ale nic więcej poza perswazją w tej sprawie zrobić nie może. Nie tylko w tej zresztą.

Czytaj więcej: A wystarczył zdrowy rozsądek

„Dialogiczność” w mieście osobliwości. Polemika Bachmury z prof. Trabą

Szczegóły

Opublikowano: wtorek, 20 listopad 2018 11:15

Bogdan Bachmura

Obok Czesława Jerzego Małkowskiego tzw. szubienice, czyli pomnik Wdzięczności Armii Radzieckiej, to największe, współczesne osobliwości Olsztyna. Ta mało chwalebna sytuacja ma także swoje dobre strony, bo pozwala na swoistą społeczną wiwisekcję oraz ujawnienie postaw i poglądów, które w innych okolicznościach nie ujrzałyby światła dziennego.

Czytaj więcej: „Dialogiczność” w mieście osobliwości. Polemika Bachmury z prof. Trabą

Dobro w nazwie, a prawda pośrodku

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 18 listopad 2018 00:21

Bogdan Bachmura

W demokracji artyści nie mają lekko. Nic dziwnego. To system masowy, z emblematem równości na wizytówce, a w takim otoczeniu także prawdziwe malarstwo czy grafika skazane są na zmarginalizowaną egzystencję. Przez gęste sito masowej urawniłowki przebijają się tylko nieliczni. Reszta ma wybór dwojaki: albo oddanie daniny konsumpcyjnemu potworowi - żeby się utrzymać, albo „artystyczną” prowokację - żeby zostać zauważonym.

Orzeł stylizowany na państwowe godło z penisem, czy kobieta na krzyżu z trzema penisami, zaprezentowane na wystawie w olsztyńskiej Galerii Dobro, podległej Miejskiemu Ośrodkowi Kultury, to przykłady z tej drugiej kategorii. We współczesnej sztuce twoja gwiazda świeci tym mocniej, im dotkliwiej kogoś urazisz. Gdy pojawią się protesty, następuje to, co artyści lubią najbardziej – rwanie szat w obronie sztuki i zagrożonej wolności.

Dlaczego zdecydowaliśmy się w ten scenariusz wejść? Dlaczego apelowaliśmy do prezydenta Piotra Grzymowicza o zamknięcie wystawy i zwolnienie dyrektora MOK-u Mariusza Sieniewicza? Bo jesteśmy przekonani, że milczenie w tej sprawie będzie odebrane jako przyzwolenie na ciąg dalszy. Ponieważ mamy świadomość, że prowokacja z penisami to nie wypadek przy pracy. To nie pojedynczy wyskok anonimowego „artysty”, ale przejaw ideologicznej misji dyrektora przedstawiającego się jako lewicowy feminista.

Nasze działania adresujemy do prezydenta Grzymowicza, bo to przed nim dyrektor Sieniewicz ponosi odpowiedzialność za jakość swojej pracy. To prezydent musi odpowiedzieć na pytanie, czy z punktu widzenia zadań jakie ma realizować MOK powołanie Mariusza Sieniewicza na to stanowisko nie było błędem. Nakazując zasłonięcie wystawy częściową odpowiedź prezydent już dał. Być może dalsze kroki uzależnia od decyzji prokuratury, gdzie doniesienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa złożyło PiS.

Oświadczenie dotychczas anonimowych twórców wystawy miało nas otworzyć na ciąg dalszy, czyli rozpoczętą przez dyrektora MOK dyskusję o sztuce i twórczej wolności. Dowiadujemy się z niego, że artystom chodzi o dialog, nie o kłótnię, a także, że ich zamiarem nie było nigdy tworzyć sensacji i wywoływać skandalu. A zarzuty, że penisy profanują symbole religijne i państwowe to oczywiście bzdura - każdy mógł malować dokładnie to, co chce – każdy może w obrazach widzieć to, co chce. To ostatnie zdanie to credo artystów, którzy w przekraczaniu granic sacrum i dobrego obyczaju widzą nawiązanie do tradycji malarstwa bazującego na akcie i pejzażu. A skoro artyści postawili się poza prawem, skoro wszystko może być wartością, ale równocześnie jej zaprzeczeniem, to o czym ma być ten „dialog”?

Takie pojmowanie sztuki przywodzi na myśl stosunek starożytnych Greków i Rzymian do artystów. Ci pierwsi równocześnie mawiali: kto nie widział Fidiaszowego Zeusa w Olimpii, ten zmarnował życie, i: ludzie w rodzaju Fidiasza nie nadają się na obywateli. Perykles zaś z dumą głosił, że Ateny nie potrzebują ani Homera, ani innego poety. Rzym z kolei w początkach swojego istnienia twórczość artystów traktował jako zajęcie niegodne powagi obywatela. Takie podejście do artystów wynikało oczywiście z utożsamienia ówczesnego pojęcia wolności ze światem polityki. Ale konflikt artystów z politykami i ich obrona przed światem polityki, to stan naturalny i nierozwiązywalny, trwający pod zmiennymi postaciami do dzisiaj. To zagrożenie zawłaszczeniem sztuki przez politykę podnoszą również autorzy prac z Galerii Dobro.

Zgodzić się należy z poglądem, że sztuka, jak żadna inna dziedzina życia, dla normalnego funkcjonowania, dla ciągłego wzbogacania świata, potrzebuje schronienia przed naciskiem spraw publicznych. Oraz przypomnieć, że pochód sztuki nowożytnej rozpoczął się od buntu artysty przeciwko społeczeństwu, gdzie stawką była ochrona wytworów kultury przed jej konsumpcją i uprzedmiotowieniem oraz obrona dziedzictwa zdolnego swym pięknem przenosić człowieka przez wieki. Czy penisy „ozdabiające” orła w koronie i kobietę na krzyżu, to wyraz takiego właśnie buntu artystów w obronie tak rozumianej kultury?

Nasze zarzuty wobec takiej twórczości nie pochodzą ze świata polityki, choć autorzy wystawy tak chcieliby problem widzieć. Są wyrazem niepokoju o ewolucję samych artystów, którzy z obrońców kultury przed społeczeństwem masowym przeistoczyli się w ideologów cywilizacyjnej rewolucji przed którymi społeczeństwo zmuszone jest się bronić.

Nic dziwnego, że przy okazji tej nowej roli artystów tak wiele mówi się o wolności. Nie tylko czasy totalitaryzmów, ale i rządy demokratyczne dowodzą tezy, że zakres wolności jest odwrotnie proporcjonalny do przestrzeni zajmowanej przez politykę. Ale przecież artystom nie tylko o taką, wolną od polityki twórczość chodzi.

I tu mamy kolejny punkt sporny. Nie tylko dlatego, że dla artystów z ideologicznym zacięciem wolność od świata polityki oznacza brak politycznych ograniczeń dla ich w istocie politycznych celów. Ale przede wszystkim z powodu wiary artystów w istnienie wolności bez granic, o której już Platon pisał, że to niewola najzupełniejsza i najdziksza. Ale to nie starożytni decydowali o dzisiejszym rozumieniu wolności osobistej, bo wtedy była ona wyłącznie pojęciem politycznym. Paradoks tej sytuacji polega na tym, że to pierwsi chrześcijanie, a zwłaszcza święty Paweł, odkryli taki rodzaj wolności z której korzystają także artyści krzyżujący kobietę z penisami. Oczywiście nie chodzi o wolność w stylu „róbta co chceta”, ale fenomen wolnej woli, której starożytni nie znali, a która stała się podstawą liberalnej wolności od polityki oraz współczesnych praw obywatelskich. Ta wolność wiąże się z istotnymi ograniczeniami i zobowiązaniami wobec wspólnoty narodu, jego tradycji i religii. Ale przede wszystkim opiera się na prawdzie i skierowana jest ku dobru. O takiej, autentycznej wolności mówił papież Jan Paweł II w encyklice Centesimus annus. Taka wolność to gwarancja, że ścieżki ulotnej sztuki i ponadczasowej kultury się nie rozejdą.

To także powód do refleksji przy okazji setnej rocznicy odzyskania niepodległości. Zadumy nad tym, że tak rozumiana (także przez artystów) idea wolności, podnosiła ducha potrzebnego do odzyskania niepodległości, dawała siłę do walki z komuną, a dzisiaj, w wolnej, demokratycznej Polsce stała się gorsetem ograniczającym wolność twórczą. Że teraz dobro zostało zastąpione wymyśloną przez dyrektora Sieniewicza nazwą galerii, a prawdę każdy ma swoją i zwykle widzi ją „pośrodku”.

A skoro już tak pięknie o wolności rozprawiamy, to chciałbym poinformować naszych czytelników, że jej największy miłośnik, Mariusz Sieniewicz, dyrektor MOK, właśnie zakazał wykładania w tej instytucji naszego miesięcznika. Zwycięstwo miłości własnej nad wolnością, a przy okazji nad elementarnym rozsądkiem, to cecha często spotykana u jej teoretyków. „Debata” do MOK-u wróci. Bo tak naprawdę to nie spór o sztukę czy wolność jest tu problemem, ale traktowanie tej publicznej instytucji jak prywatnego folwarku do którego można się wprowadzić i ogłosić szeryfem.
Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Dobro w nazwie, a prawda pośrodku