Bogdan Bachmura

Zrozumieć co się dzieje

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 16 czerwiec 2019 20:39

Bogdan Bachmura

Tomasz Sekielski, czy ktoś inny, to musiało się kiedyś wydarzyć. Ktoś wcześniej czy później przyszedłby pod drzwi Kościoła i walnął w nie z siłą zdolną przeorać świadomość zbiorową Polaków.

Ta siekiera wisiała bowiem nad polskim Kościołem od 2002 roku. Od publikacji Jerzego Morawskiego, który na łamach „Rzeczpospolitej” jako pierwszy opisał tragedię kleryków molestowanych przez metropolitę poznańskiego, arcybiskupa Juliusza Paetza. Podobnie jak w filmie Sekielskiego, tutaj również szokują rozmowy Morawskiego z klerykami i zorganizowane próby wciśnięcia trupa z powrotem do kościelnej szafy. W tuszowaniu tej afery aktywny udział wzięli biskupi pomocniczy i nuncjusz papieski. Na księży, którzy się nuncjuszowi pisemnie poskarżyli, spadły kary kościelne. Arcybiskup został wprawdzie zmuszony do rezygnacji, ale jego sprawa nie została do dzisiaj wyjaśniona. Wielokrotnie natomiast wyciągano doń pomocną dłoń, pomagając mu w łamaniu nałożonych na niego zakazów.

W sprawie arcybiskupa Paetza związane z Kościołem osoby świeckie nie pozostały bierne. Odważnych duchownych wsparło ponad 40 katolików świeckich ze środowisk „Frondy”, Klubów Inteligencji Katolickiej, „Nowego Państwa”, „Znaku”, „Więzi” i Radia Plus, którzy wystosowali list do metropolity poznańskiego. Jarosław Gowin, ówczesny naczelny „Znaku” pisał: Sprawa poznańska pokazuje świętość i grzeszność Kościoła. Twarz święta, to twarz księży poznańskich, którzy, nie licząc się z konsekwencjami, przeciwstawili się złu. Twarz grzeszna to nie tylko dramatyczny przypadek abp. Paetza. Równie wielkim złem było bowiem to, że część instytucji kościelnych w Polsce sytuację w Poznaniu tolerowała, czy wręcz tuszowała. Ta choroba struktur dowodzi, że Kościół polski potrzebuje samooczyszczenia.

Jednak sprawę arcybiskupa Paetza potraktowano jako przypadek jednostkowy. Od przedstawionych w filmie Sekielskiego różni się tym, że dotyczy zachowań homoseksualnych. Dla ideowych wrogów Kościoła to różnica zasadnicza. Oni nie zawiozą do papieża raportów w sprawie przypadków homoseksualizmu w Kościele, ani nie złożą stosownych zawiadomień do prokuratur, bo afirmacja homoseksualizmu to światopoglądowy bastion współczesnej lewicy. Jednak to prof. Ryszard Legutko ma rację, że problemy Kościoła wynikają z homoseksualizmu i działalności „lawendowej mafii”. Bo zero tolerancji dla homoseksualizmu, równa się eliminacji pedofilii, zaś antypedofilska pokazówka to gwarancja nietykalności sodomickiego zgorszenia.

Warto wrócić do sprawy arcybiskupa Paetza, ponieważ dziś, po tsunami Sekielskiego, jasno widać, że dla polskiego Kościoła był to znak, którego nie potrafił odczytać i szansa, której nie potrafił wykorzystać. Trwający do dzisiaj syndrom oblężonej twierdzy i usprawiedliwiana dobrem Kościoła zmowa milczenia nie wyczerpują głębi problemu przed jakim stanął Kościół.

W 1958 r. młody ksiądz Joseph Ratzinger - późniejszy papież Benedykt XVI – w artykule „Neopoganie i Kościół” napisał tak: Wizerunek Kościoła nowożytności w istotny sposób kształtuje fakt, że w zupełnie nieprzewidywalny sposób stał się on Kościołem pogan i proces ten postępuje. Dzieje się tak nie jak dawniej, kiedy to doszło do powstania Kościoła z pogan, którzy stali się chrześcijanami, lecz Kościoła pogan, którzy zwą się jeszcze chrześcijanami, ale w rzeczywistości są poganami. (…) Mamy do czynienia z pogaństwem w Kościele oraz z Kościołem, w którego sercu krzewi się pogaństwo.

Jedenaście lat później ten sam Joseph Ratzinger przepowiadał Kościołowi taką przyszłość: Kościół czeka poważny kryzys, który drastycznie ograniczy ilość wiernych i jego wpływy. Z obecnego kryzysu wyłoni się Kościół jutra, Kościół, który stracił wiele. Będzie niewielki i będzie musiał zacząć od nowa, mniej więcej od początku. (...) Kościół będzie wspólnotą bardziej uduchowioną, nie wykorzystującą mandatu politycznego, nie flirtującego ani z lewicą, ani z prawicą. To będzie trudne dla Kościoła, bo ów proces krystalizacji i oczyszczania będzie kosztować go wiele cennej energii. To sprawi, że będzie ubogi i stanie się Kościołem cichych (…)

Jak wiadomo papież Benedykt XVI nie podołał roli egzorcysty szatana, który przeniknął w mury świątyni pańskiej. Ale tak zwane proroctwo Josepha Ratzingera, spotęgowane milczącą obecnością byłego papieża w Watykanie, wypełnia się na naszych oczach.

Po filmie „Tylko nie mów nikomu” polski Kościół stał się znacznie bliższy tego proroctwa.

Rozciągnięcie winy garstki zboczeńców na cały Kościół to „zasługa” konkretnych ludzi. Głównie hierarchów Kościoła, których łatwo wskazać z nazwiska. To ich sumienia obciąża krzywda niewinnych ludzi, utrata zaufania dziesiątków tysięcy zwykłych księży i zgorszenie milionów wiernych. Ewangelia nie pozostawia wątpliwości po której stronie powinni stanąć. O gorszycielach maluczkich Jezus Chrystus powiedział jasno, że lepiej by było przywiązać im kamień młyński do szyi. Jeżeli i teraz zwycięży duch korporacyjnej solidarności i do karier tych ludzi natychmiast nie zostanie przywiązany kamień młyński, to niedługo, na wzór irlandzki, wszystko może być pozamiatane.

Hierarchiczna struktura Kościoła, razem z autonomią prawną, to narzędzie tyleż pożądane, co odpowiedzialne. Daje komfort dyskretnego załatwiania trudnych, wewnętrznych problemów, ale też pokusę zamiatania ich pod dywan. Dotyczy to nie tylko pedofilii, a wcześniejszego braku prawdziwej lustracji księży, co, jak pokazał film Sekielskiego, często miało ze sobą związek przyczynowo–skutkowy.

Konsekwencją takiego użycia hierarchicznej podległości jest rozerwanie spójności rangi i autorytetu. Nic dziwnego, że wśród wiernych potrzeba samooczyszczenia Kościoła równa się brakowi wiary w szanse powodzenia. Także powszechne jest przekonanie, że bez wsparcia świeckich oraz ich zdecydowanego non possumus wobec zgorszenia w Kościele, niewiele da się zmienić. Bez wątpienia nadszedł czas decyzji. Szukania nowego modelu hierarchiczności, zmieniającego relacje pomiędzy biskupami, szeregowym duchowieństwem i świeckimi. Aspiracje do roli „sumienia demokracji” wymagają nowego stosunku do polityki i polityczności.

Po raz kolejny w historii Kościoła „życie nagli do walki o to, by zrozumieć, co się dzieje”. Od tego zależy jego przyszłość. Bo choć Jezus Chrystus obiecywał, że bramy piekielne nie przemogą Jego Kościoła, to nie obiecywał, że piekło nie przemoże Jego Kościoła na Zachodzie.
Bogdan Bachmura

Czytaj więcej: Zrozumieć co się dzieje

Zapomnieli o Polsce

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 20 maj 2019 08:45

Bogdan Bachmura

Największy strajk w Polsce ostatniego stulecia zakończony. Zdaniem 41 proc. badanych Polaków najwięcej na strajku nauczycieli ugrał rząd, a 44 proc. uważa, że PiS. 65 proc. sądzi, że najwięcej stracili uczniowie, 56 proc. - że rodzice, natomiast według 60 proc. przegranymi są nauczyciele. Prawie 49 proc. ocenia, że to porażka opozycji.

A więc przetrzymanie strajku nauczycieli to polityczna wygrana rządu i PiS nad opozycją, co w kontekście zbliżających się wyborów do europarlamentu ma znaczenie podstawowe. Ale to zwycięstwo pyrrusowe. Granie na społeczne podziały i plucie na nauczycieli w rządowej telewizji spowodowało, że do szkół wrócili upokorzeni i sfrustrowani ludzie, którzy na szali postawili swój autorytet. Oczywiście głównego oręża do walki z nimi dostarczyli sami nauczyciele. Polityczna twarz Sławomira Broniarza, karta przetargowa w postaci egzaminów gimnazjalnych i maturalnych oraz zrzucenie na rodziców ciężaru opieki nad uczniami wystawiło społeczne poparcie dla strajku na zbyt ciężką próbę i skutecznie zdyskredytowało ideę protestu.

No, a Polska? Co zyskała Polska na tym strajku? Czy jakikolwiek problem polskiej oświaty został rozwiązany? Powszechne postrzeganie strajku nauczycieli jako areny politycznych zmagań i walki o interesy, pozostawiło to najważniejsze pytanie zupełnie na marginesie. Propozycja oświatowego okrągłego stołu to inicjatywa spóźniona co najmniej o kilka miesięcy, kiedy tykającą, oświatową bombę należało zacząć rozbrajać z pożytkiem dla Polski.

Nawet pretekstu nie trzeba było daleko szukać. Będąc w opozycji, w swoim programie z 2011 r. PiS obiecywało podwyżki dla nauczycieli rzędu 2500 brutto. Jarosław Kaczyński w książce Polska naszych marzeń pisał o 1000 zł. podwyżki ze względu na podciągnięcie edukacji na wyższy poziom.

Co z tej oświaty „naszych marzeń” pozostało? Oświatowy „okrągły stół”. Propagandowe przedstawienie przypominające spektakle jakie w kontrze do społecznych protestów urządzali komuniści. Z koncesjonowanym przy rządzie związkiem zawodowym, który kiedyś z dumą nazywaliśmy Niezależnym Samorządnym Związkiem Zawodowym.

A przecież mogło być inaczej. Nauczyciele nie musieli być przedmiotem w politycznej grze, gdyby to rząd zaproponował im owe 1000, a nawet 1200 zł. Ale nie bezwarunkowo. W zamian za prawdziwy oświatowy okrągły stół przy którym zasiedliby wszyscy, którzy mają coś do zaoferowania polskiej oświacie. Na którym z jednej strony leżałaby gotówka, a z drugiej propozycje głębokich reform. Na takiej inicjatywie zyskaliby wszyscy: nauczyciele, uczniowie, rodzice i przy okazji rządząca partia. Ale przede wszystkim Polska. Razem ze Sławomirem Broniarzem i jego ZNP, lub nie. Ale wtedy to już byłby mniejszy problem.

Dlaczego tak się nie stało? Bo PiS, podobnie jak jej poprzednicy, nie ma pomysłu na polską oświatę. Skostniałe podstawy programowe, archaiczny system oceniania nauczyciela i ucznia, chroniczne niedoinwestowanie szkół i system oparty na Karcie Nauczyciela, która wyklucza jakiekolwiek zmiany w tym zawodzie. Lista jest długa, ale opór przed zmianami jeszcze większy.

Trudno ogarnąć rozmiar rzeczywistych zniszczeń do których doprowadził protest nauczycieli.

W każdym razie okazja do postawienia z głowy na nogi tego co w oświacie konieczne minęła bezpowrotnie. Pozostał okrągły stół, przy którym zasiądą ONI, a poza nim armia sfrustrowanych i upokorzonych nauczycieli, którzy mieliby ich pomysły wprowadzać w życie.

Z punktu widzenia rządu oraz Prawa i Sprawiedliwości spełnienie żądań ZNP było niemożliwe.

Gra szła o zbyt wysoką, podwójną stawkę: finansową, ale przede wszystkim polityczną. Tylko ukręcenie głowy strajkowi mogło z jednej strony zniechęcić do podobnych pomysłów kolejne grupy społeczne, a z drugiej podciąć skrzydła na których opozycja zbierała się odlecieć do wyborów.

I wydaje się, że ten cel został osiągnięty. Ale gwarancji, że dzięki temu polska przedwyborcza jesień będzie spokojna, w żadnym razie to nie daje. Wręcz przeciwnie. Uwrażliwienie na społeczne potrzeby jako flagowy produkt polityczny PiS od początku trąciło fałszywą nutą powszechnego rozdawnictwa motywowanego korzyściami wyborczymi. Kłopot w tym, że uwrażliwienie „na” wymaga odpowiedzialności „za”. Im większa wrażliwość władzy, tym większa jej odpowiedzialność. Na tym przecież polega przywództwo.

Na ową odpowiedzialność, szczególnie trudną w demokracji, powoływał się premier Mateusz Morawiecki, motywując odmowę spełnienia finansowych żądań nauczycieli. Czy jednak o jedną „piątkę Kaczyńskiego” nie a późno?

Jedna Polska, dwie szkoły

Dawniej, gdy chcieliśmy mieć wolne od szkoły, szliśmy na wagary. Dzisiaj uczeń ma wolne, bo wagarują nauczyciele. Ale nie wszędzie. Gdy Sławomir Broniarz prowadził do boju szkoły państwowe, gimnazjum niepubliczne prowadzone przez Związek Nauczycielstwa Polskiego nie strajkowało. Podobnie jak reszta niepublicznych i prywatnych szkół w Polsce. Tą drugą, oświatową Polską, pracującą i uczącą się, nikt się nie zajmował. Jakby nie istniała, nie nadawała się za wzór do naśladowania zarówno dla władzy, jak i opozycji. Ludzie sami organizujący szkoły i prowadzący je z refundacji przysługujących każdemu uczniowi, za to bez Karty Nauczyciela, nie są potrzebni żadnej władzy, a tym bardziej związkom zawodowym. To tam większość demokratycznej elity kształci swoje dzieci. Ale władza to jedno, a interes własny drugie.

Znam rodzinę w której jedno dziecko edukowane przez państwo siedziało w domu, a drugie chodziło do szkoły. Zgadnijcie, które z tej sytuacji było zadowolone? Dzieciom trudno się dziwić. Wolne od budy to prawdziwy smak życia pamiętany przez każdego z nas. Gorzej, gdy z takiego kulawego systemu żyją i czerpią korzyści dorośli.

Należę do ludzi małej wiary w powodzenie reformowania państwowego szkolnictwa. Po 30 latach bezmyślnego eksperymentowania wydaje się, że jego przeznaczeniem jest towarzyszenie na drodze edukacji tym, którzy są na nią najbardziej odporni. Nic więcej. Resztę trzeba zostawić tym, którzy to robią lepiej. Zgodnie z zasadą pomocniczości, którą z taką żarliwością i wiarą głosiliśmy na progu niepodległości. Mark Twain chwalił się, że Nigdy nie pozwolił, aby szkoła przeszkodziła w jego edukacji. Ale to były czasy, kiedy ucieczka przed edukacyjną urawniłowką była jeszcze możliwa. Do tego stopnia, że brak formalnego wykształcenia pozwolił Twainowi wykładać na kilku uniwersytetach.

Ale czasy się zmieniły. Dlatego, jeżeli mamy dotrzymać kroku bezwzględnej, międzypaństwowej rywalizacji, Polsce potrzebny jest system edukacji, którego pierwszą zasadą jest umożliwienie rozwoju ludziom najzdolniejszym. Stworzenie systemu, w którym każdy znajdzie dla siebie miejsce na miarę swoich możliwości i zdolności. Taki system możliwy jest tylko poprzez konkurencję pomiędzy szkołami. U progu III RP popularna była idea bonu oświatowego. Szybko storpedowana, bo dysponentem środków na kształcenie dzieci byliby wtedy rodzice. To oni, nie państwo, płaciliby dyrektorowi szkoły za kształcenie swoich pociech i byliby rzeczywistym suwerenem systemu edukacji. Ale bajki o suwerenie dobre są przed wyborami, gdy partie potrzebują władzy, a nie wtedy, gdy mają ją oddać w ręce rodziców.

Wprowadzenie bonu oświatowego do systemu edukacji nie leży w kompetencji samorządów. Ale przekazanie niektórych przynajmniej szkół na przykład w ręce obecnych dyrektorów i zamiana ich statusu z publicznych na niepubliczne-owszem. Już dawno i niestety bezskutecznie namawialiśmy do tego prezydenta Piotra Grzymowicza oraz olsztyńskich radnych. Zapadła natomiast decyzja o wypłacie olsztyńskim nauczycielom rekompensat za okres strajku. Mniejsza aspekt prawny tej operacji. Jeszcze większe wątpliwości budzi sama idea. W sprawie strajku jak wiadomo Polacy są mocno podzieleni. Czy godzi się zatem aby ze wspólnej kasy płacić za coś, co budzi tak wielkie kontrowersje? Czy materialna solidarność ze strajkującymi nauczycielami nie powinna pochodzić z kieszeni tych, którzy się z nimi identyfikują? Szczególnie, że najbardziej obciążeni strajkiem byli rodzice. Oni o nic dla siebie nie walczyli, ale to na ich barki i koszt spadła z dnia na dzień troska o pozostawione bez nauki i opieki dzieci. Koszty tego marnotrawnego, centralnie sterowanego systemu ponosi w 35 proc samorząd. Jeśli zatem prezydent zdecydował się na ten szlachetny gest, to powinien przypomnieć rządowi, nauczycielom i związkom zawodowym, że tak dłużej być nie może. Warto o tym pamiętać, zanim użyjemy publicznych pieniędzy do popierania jakichkolwiek interesów i poglądów.
Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Zapomnieli o Polsce

Wszystkie ręce na pokład!

Szczegóły

Opublikowano: piątek, 15 marzec 2019 22:53

Bogdan Bachmura

Biskup Andrzej Czaja, ordynariusz diecezji opolskiej i przewodniczący Komisji Nauki Wiary Konferencji Episkopatu Polski to jeden z tych hierarchów Kościoła, nad którego opiniami dotyczącymi polskich spraw warto się zatrzymać. Szczególnie teraz, gdy troska wiernych o przyszłość Kościoła, jego miejsce i rolę w demokratycznej rzeczywistości ma szczególne uzasadnienie.

Ostatnią okazją ku temu był wywiad jakiego 4 marca biskup Czaja udzielił „Rzeczpospolitej”.

W zasadzie w sferze analizy nie znajdziemy tam nic nowego: zagubienie ducha wiary, jej powierzchowność i letniość, a w rezultacie „cicha, milcząca apostazja” przed którą przestrzegał Jan Paweł II. Przyczyna pierwsza, jaką dostrzega biskup Czaja, to materializm. I apeluje: „Najwyższy czas, abyśmy ocknęli się – jako chrześcijanie i jako Polacy!” Korzystając z okrągłej rocznicy Okrągłego Stołu dostrzega potrzebę zorganizowania „czegoś na ten kształt”. Z Kościołem jako „sumieniem demokracji”, apartyjnym, pozostającym poza politycznymi i partyjnymi podziałami mediatorem. Oczywiście, jeśli strony się na to zgodzą.

Biskup Czaja widzi konieczność ogłoszenia „listu pasterskiego czy wręcz orędzia do narodu o pojednanie i o pokój”. Najlepiej z innymi kościołami i wspólnotami chrześcijańskimi.

Nie jest moją intencją analizowanie realności wizji nowego Okrągłego Stołu, zapotrzebowania nań Polski plemiennej i adekwatności obecnej sytuacji, a raczej jej braku, do tej sprzed 30 lat. To, co uderza w tym wywiadzie, to tęsknota za Kościołem czasów prymasa Stefana Wyszyńskiego. Kościołem zdolnym znów powiedzieć: „non possumus”. „Kościołem, który ma być światłem dla wszystkich, ma być sumieniem w demokracji”.

Na szczęście ordynariusz opolski jest realistą. Na pytanie o wypełnianie roli sumienia demokracji nie pozostawia złudzeń: „Niestety, Kościół w Polsce stracił swój dawny autorytet i w takiej sytuacji ten głos sumienia, który na różne sposoby wybrzmiewa, jest dziś wyraźnie mniej skuteczny. (...) Jako biskupi powtarzamy: Tak dalej być nie może (...) apelujemy o zgodę i pojednanie. Kościół to mówi, tylko nasz głos jest dziś wielokroć lekceważony, podważany”.

Dla wielu katolików te słowa to potwierdzenie smutnej obserwacji. Ale w ustach hierarchy Kościoła wyznanie zaniku autorytetu Kościoła, niezbędnego do kontynuacji Chrystusowej misji walki o ten świat, brzmi szczególnie dramatycznie.

Komentujący wypowiedzi biskupa publicysta WP Opinie Paweł Wiejas apeluje: „Księże biskupie, proszę zostawić świeckie państwo w spokoju”. Uznając wielkie zasługi Kościoła w czasach PRL zarzuca, iż „Po 1989 roku zrobił wszystko, by roztrwonić swój autorytet”.

Podobnie uważa dziś wielu, jeśli nie przeważająca ilość Polaków, w tym ludzi wierzących i daleko bardziej przychylnych Kościołowi niż Paweł Wiejas. Czy słusznie? Czy przechowany w czasach PRL kapitał autorytetu Kościoła był do utrzymania w warunkach demokracji? Odpowiedź jest prosta. Wystarczy rzut oka na religijny stan Europy. Robespierre, uznając Kościół za wroga nr 1, próbował jeszcze szukać transcendentnego zastępstwa, apelując do „Nieśmiertelnego Prawodawcy” o świętą aprobatę dla rewolucji. Ostatecznie skończyło się tak, jak musiało: na dzisiejszym panowaniu „religii człowieka czyniącego się Bogiem”, któremu żadne autorytety poza nim samym nie są potrzebne. Zgodnie z zasadą, że „Gdy ludzie przestają wierzyć w Boga, nie zaczynają wierzyć w nic, tylko wierzą w cokolwiek”.

Ta wiara w cokolwiek, w fałszywy autorytet człowieka czyniącego się Bogiem, doprowadziła nie tylko do zaniku źródła prawdziwego autorytetu, ale także niechęci wobec każdego, kto chciałby w takiej roli wystąpić. Odkąd Kościół zaczął błogosławić świeckość państwa i bożka wrogiej sobie liberalnej demokracji, proces utraty autorytetu musiał stać się jego udziałem, a tolerancja dla sodomii i pedofilia to jedne z „dobrodziejstw” demokratycznego inwentarza.

Aby postulaty apolityczności Kościoła, jego równego dystansu do partii politycznych, nie były ciągłym zaklinaniem rzeczywistości, Kościół musi wymyślić siebie, swoją obecność w niechętnym mu świecie na nowo. Od czego zacząć? Być może od rezygnacji z przejętych od demokracji wzorców kolegialności, które osłabiły autorytet papieża, biskupów i prymasa (którego nazwiska nie zna dzisiaj w Polsce przynajmniej połowa wiernych) wewnątrz struktury Kościoła. Dopiero wtedy można zastanawiać się nad rozwiązaniem kwadratury koła, polegającej na pytaniu, jak być religijnym autorytetem dla świata, który utracił wiarę w przyszłe życie.

Paradoks tej sytuacji polega na tym, że zaślepieni satysfakcją z upadku autorytetu Kościoła liberałowie nie zauważają, że tak droga im wolność, nie znajdując ze strony autorytetów żadnych ograniczeń, podąża w kierunku miękkiego totalitaryzmu. Nie dostrzegają, że zbudowany na ich zasadach świat jest przez brak autorytetów zagrożony, a Kościół jako jedyny spełnia kryteria rzeczywistego autorytetu: jest związany z ziemią, a jednocześnie „podłączony” do nieba.

Dlatego rola sumienia demokracji to droga ciernista, oznaczająca częsty konflikt ze współczesnym światem. Bo „kto głosi prawdę, ten niepokój wszczyna”. Na razie Kościół nie jest na to gotowy, czego najlepszym dowodem niedawne spotkanie hierarchów w Rzymie dotyczące problemu pedofilii w Kościele. Zamiast twardych metod wypalenia żelazem grzechu sodomii z Kościoła i przypomnienia, że jest to grzech wspólny współczesnego świata z którym walkę Kościół zacznie od siebie, urządzono anty pedofilskie przedstawienie na użytek i ze strachu przed wrogami Kościoła. Z jego pasterzami jak uczniowie słuchającymi podstaw nauki moralnej Kościoła.

Dobra wiadomość jest taka, że stan w jakim znalazł się Kościół budzi wśród wiernych nie tylko narastający niepokój, ale także gotowość do jego odnowy. Mogę to powiedzieć z czystym sumieniem, bo pytanie o to, co mamy w tej sytuacji robić, było obecne podczas trzech wydarzeń z ostatnich kilku tygodni: spotkania z naszymi czytelnikami w Dobrym Mieście zorganizowanym przez Stowarzyszenie Kresowiacy, dyskusji po projekcji filmu „Synodalność w cieniu homoherezji” odbytej dzięki Klubowi Polonia Christiana i naszej debaty „Czy Kościół przetrwa w demokracji?”.

Zatem wszystkie ręce na pokład!

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Wszystkie ręce na pokład!

Masa nienawiści i nienawiść masy

Szczegóły

Opublikowano: piątek, 15 luty 2019 23:32

Bogdan Bachmura

Śmierć papieża Jana Pawła II w 2005 r. przyniosła wielką debatę i nadzieję na powstanie nowego, wnoszącego inną jakość w życie publiczne pokolenia JP II. Pięć lat później katastrofa smoleńska i związana z nią narodowa trauma miała dać początek „narodowym rekolekcjom”, natchnąć polskie elity nowym, pojednawczym duchem. A teraz mord na prezydencie Pawle Adamowiczu – i długa lista apeli, marszów, wezwań o przerwanie spirali nienawiści. Choć nadziei na dobre owoce tej tragedii już jakby mniej, za to więcej głosów studzących płonne oczekiwania.

Na czoło wysunęło się za to pytanie: dlaczego? Skąd ta brutalizacja debaty publicznej, wylewająca się z każdego jej zakamarka fala nienawiści, zbiorowy amok bezinteresownego dowalania z byle powodu lub nawet bez? Najbardziej dostało się oczywiście internetowi i mediom społecznościowym. To tam liczni analitycy i publicyści udali się w poszukiwaniu źródła zła, raju dla frustratów i ludzi ze zwichrowaną osobowością. Tradycyjnie na wysokich miejscach w rankingu winnych chamienia debaty publicznej znaleźli się politycy, zwłaszcza ci u władzy, z protegowanym Jarosława Kaczyńskiego, propagującym wzorce najgorszego, propagandowego dziennikarstwa Jackiem Kurskim.

Skupiając się na internecie i jego trollach, politykach czy dziennikarzach, którym zatarła się różnica pomiędzy rozumieniem, a przyklaskiwaniem, tchórzliwie odwracamy wzrok od adresata do którego wyżej wymienieni kierują swój przekaz. Arystoteles twierdził, że demokracja to rządy osłów prowadzonych przez hieny. Problem w tym, że szukając źródeł spodlenia obyczajów, skupiamy się na hienach, unikając pytań o stan umysłów prowadzonych przez nich osłów. Zwykliśmy mówić o Polakach zmęczonych nieustającą, prowadzoną bez pardonu wojną wewnętrzną. Gdyby jednak tylko w tym tkwił problem, to politycy odpowiedzialni za napuszczanie na siebie rodaków toczyliby swoje wojenki nie w parlamencie, lecz na dowolnie wybranym podwórku.

Tymczasem sedno problemu dotyczy niespotykanego w dziejach odwrócenia roli arystotelesowskich osłów, panowania ludzkiej masy, roszczeniowo nastawionego, lecz niewiele wymagającego od siebie tłumu.

Zjawisko to najlepiej chyba opisali Gustaw Le Bon w Psychologii tłumu (pierwsze wydanie 1895 r.) i Jose Ortega y Gasset, który w Buncie mas pisał tak: Fałszem jest interpretowanie nowej sytuacji jako takiej, w której masy, zmęczone polityką, składają jej prowadzenie w ręce ludzi o szczególnych w tym kierunku uzdolnieniach. Wręcz przeciwnie, tak było przedtem, była to demokracja liberalna. Masy zakładały mniej lub bardziej chętnie, że mniejszość dzierżąca władzę polityczną, mimo owych wad i słabości, zna się jednak nieco lepiej na sprawach publicznych. Dzisiaj natomiast masy są przekonane o tym, że mają prawo nadawać moc prawną i narzucać innym swoje, zrodzone w kawiarniach racje. Wątpię, czy udałoby się znaleźć w dziejach jakiś inny okres, w którym tłum sprawowałby władzę w sposób tak bezpośredni jak w naszych czasach. Dlatego też występujące zjawisko nazywam hiperdemokracją. To samo ma miejsce w innych dziedzinach życia, a szczególnie w sferze intelektualnej.

Oczywiście natura człowieka przez wieki się nie zmieniła. Ciągle targają nim te same namiętności, a skłonność do zła pozostaje na niezmiennym poziomie. Problem w tym, że ustrój, nazywany przez Ortegę y Gasseta hiperdemokracją, stworzył warunki sprzyjające umasowieniu człowieka. Wydarzeniem przełomowym, zapewne trudnym do uniknięcia, było nadanie powszechnego prawa wyborczego. Idea ta, powszechnie uważana za podstawowe wyznanie demokratycznej wiary, oparta na fałszywym kulcie liczby, zakłamując istnienie jakościowych stanów narodu, sprowadziła politykę do roli jednej z głównych gałęzi przemysłu rozrywkowego, na poziomie odpowiadającym możliwościom ludzi czerpiących wiedzę o polityce z tabloidów. Demokratyczni politycy i usłużne im media nie adresują swojej agresywnej propagandy do narodu, choć takim terminem najczęściej się posługują. Wiedzeni powabnym swądem politycznego sukcesu w istocie dawno zapomnieli, że naród nie jest ilością, ani masą. Dla partii nie jesteśmy narodem, jednością, ale ilością, którą trzeba między siebie podzielić. Działają w warunkach, w których traktowanie narodu jak organizmu jakościowo zróżnicowanego i hierarchicznego skazałoby ich na niechybną, wyborczą porażkę. I diagnoza ta nie dotyczy bynajmniej tylko Polski. Powyższe zjawisko, uwarunkowane ustrojowo, nasila się w większości tzw. starych demokracji. A internet, media społecznościowe? Nie są złem samym w sobie. To jedynie środek ekspresji człowieka masowego. Środowisko idealnie skrojone pod jego mentalność i potrzebę anonimowego niszczenia wszystkiego co sprzeczne z jego naturą. Co zawiera choćby cień obcej mu szlachetności i wartości drażniących jego nikczemną naturę. I – warto o tym pamiętać – zgodnie z logiką demokracji, rodowodem człowieka masowego nie są jakieś niższe klasy społeczne. Podział dotyczy klasy ludzi i przebiega wewnątrz wszystkich zawodów i środowisk.

Kościół na ratunek?

Wraz ze śmiercią prezydenta Adamowicza pojawiły się apele skierowane do Kościoła katolickiego o zajęcie jednoznacznego stanowiska wobec narastającej fali nienawiści oraz wezwania do opamiętania. O zdecydowane działania biskupów, ale także proboszczów wobec grzeszących wrogością do bliźnich katolików. Episkopat Polski ma wydać dokument społeczny odnoszący się m. in. do życia politycznego w Polsce.

Będzie to kolejny głos wyrażający troskę Kościoła o życie publiczne w Polsce. Czy tym razem jego skuteczność będzie większa? Wiara, że tak będzie napotyka na opór twardych realiów, których logikę mógłby zmienić tylko cud, wobec którego, jak wiadomo, opór ludzki jest bezradny.

Ale dotychczasowa niemoc Kościoła wobec narastającej, moralnej destrukcji życia publicznego nie jest przypadkowa i dotyczy jego sytuacji we wszystkich demokracjach tzw. świata zachodniego.

Dziejowy eksperyment jakim jest liberalna demokracja to także nowe doświadczenie w długich dziejach Kościoła. Doświadczenia, którego owocem jest postępująca sekularyzacja i letniość wiary nominalnych katolików. To oczywiste, że w tej sytuacji moc oddziaływania autorytetu Kościoła staje się mocno ograniczona. Długo by pisać o przyczynach takiego stanu rzeczy. Śmiem twierdzić, że w tak ustrojowo groźnym środowisku, tak skutecznie podkopującym podstawy wiary, nigdy Kościołowi nie przyszło funkcjonować. Żadne porównania do katakumb, tych rzymskich czy stalinowskich, nie mają tu zastosowania. Z katakumb Kościół zawsze wychodził silniejszy, wzmocniony czynami swych męczenników. Dziś w państwach demokratycznych nikt Kościoła nie prześladuje. Wręcz przeciwnie. Kościół stał się częścią systemu, instytucją wpasowaną w jego przebiegłą logikę rozdziału Kościoła od państwa. Wobec licznie podnoszonych w dokumentach Kościoła, w kazaniach czy w mediach kościelnych zagrożeń ideologią liberalną, cisza na temat ideologii demokratycznej ma szczególną wymowę.

– Trzeba skończyć z nienawiścią, trzeba skończyć z nienawistnym językiem, trzeba skończyć z pogardą, trzeba skończyć z bezpodstawnym oskarżaniem innych.

– Nie można być obojętnym na panoszącą się trucizną nienawiści na ulicach, w mediach, w internecie, w szkołach, w parlamencie, a także w Kościele.

Te mocne słowa padły podczas kazania na uroczystościach pogrzebowych prezydenta Pawła Adamowicza. Czy bez ujawnienia źródeł upadku obyczajów ich skutek będzie większy niż efekt kamienia, który, zanim wpadnie do wody, wykonuje kilka efektownych „kaczek”?

A przecież świadomość zagrożeń płynących ze strony demokracji nie jest Kościołowi obca.

Społeczne nauczanie Leona XIII, bł. Piusa IX czy św. Piusa X postawiło tamę religii człowieka czyniącego się Bogiem. Niestety, już kilkadziesiąt lat później papież Paweł VI pisał o swądzie szatana, który przeniknął mury świątyni pańskiej. I choć papież Jan Paweł II nauczał o prymacie prawa nad wolą ludu, to brakuje odwagi aby o tym wiernym przypominać, gdy partie, powołując się na ową wolę, zatruwają nas jadem nienawiści i pogardy.

Kościół to dzieło Boga. Nie z tego świata, choć w tym świecie głęboko zanurzony. Jego misją jest prowadzenie człowieka do zbawienia, ale także powinność bycia w świecie, wpływu na bieg jego spraw zgodnie z nauką Chrystusa. Do tego wierni znów potrzebują takich przewodników jak ks. Adalbert Zink czy ks. Jerzy Popiełuszko. Odważnych kapłanów Kościoła hierarchicznego, którzy nie dali się uwieść fałszywym powabom demokratycznej „religii” równości.

Bogdan Bachmura

Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Masa nienawiści i nienawiść masy