Bogdan Bachmura

Vox populi w królestwie iluzji

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 23 kwiecień 2018 17:03

Bogdan Bachmura

Populizm to „dziecko demokracji”, a jednocześnie jedna z jej największych słabości. Jego obecność w demokracji ma charakter genetyczny, ponieważ jest patologią wywodzącą się z „modelu reprezentacji” na jakim zbudowana jest nowożytna demokracja.
Jak pisze prof. Jerzy Szacki "Pierwszą i przynajmniej na pierwszy rzut oka podstawową cechą populizmu jest przekonanie, że „lud” jest ostoją wszelkich cnót, posiadaczem zbiorowej mądrości, która pozwala niezawodnie odróżnić dobro od zła i sprawiedliwość od niesprawiedliwości. „Vox populi vox dei”, jak głosi stare porzekadło”.

Jednak nie o samą idealizację ludu tutaj chodzi, bo ta jest właściwa w jakimś stopniu każdej demokracji. Chodzi o manichejskie rozumienie świata w którym społeczeństwo zostaje podzielone na nieskalany „lud” i skorumpowane elity.

Choć nikt nie sformułował precyzyjnej definicji populizmu, to jego zróżnicowaną obecność wyczuwamy intuicyjnie. Ta nabyta w codziennym doświadczeniu demokracji intuicja podpowiada, że wygłoszone przez prezesa Jarosława Kaczyńskiego deklaracje o oddaniu przez ministrów zeszłorocznych nagród, a także zapowiedź obniżenia wynagrodzenia posłów i senatorów o 20 proc. oraz pensji w samorządach, to nie to samo z czym dotychczas mieliśmy do czynienia. Granica populizmu, którą jako pierwszy przekroczył Jarosław Kaczyński polega na tym, że wcielając się w mityczny głos ludu przeciwstawił mu niemal całą klasę polityczną. Łącznie ze swoimi partyjnymi towarzyszami, których także, jako jedyny sprawiedliwy, zaliczył do elit oderwanych od trosk zwykłych ludzi. Elit, które nie rozumieją, co „Polacy mówią przy świątecznych stołach”.

Niektórzy twierdzą, że prezes PiS wykazał się dużym wyczuciem i refleksem, gasząc zdecydowanymi środkami pożar społecznego oburzenia wywołany ministerialnymi nagrodami.

Niewątpliwie nikt inny tak dobrze jak Jarosław Kaczyński do tej roli się nie nadaje. Człowiek całkowicie pochłonięty polityką, asceta, impregnowany na materialne pokusy władzy, łączy w sobie cechy „nieprzekupnego” Mąximiliena de Robespierra, nie widzącego nic poza sprawami ojczyzny Józefa Piłsudskiego i Wiesława Gomułki, przed którym jego partyjni towarzysze ukrywali każdy nowy, mogący się rzucać w oczy zakup. Ale tylko pierwszy z nich, w imię ratowania rewolucji, podjął walkę ze wszystkimi. Z wiadomym zresztą skutkiem.

Na razie nie wiadomo, jak ta niewątpliwie ryzykowna gra w uwodzenie elektoratu kosztem uposażeń swojego politycznego zaplecza skończy się dla prezesa Kaczyńskiego i jego partii.

- Jestem wściekły, nie podoba mi się to i nie tylko mi. Te emocjonalne słowa posła PiS Tadeusza Cymańskiego oddają nastroje leczonych z dobrobytu i upokorzonych dyscypliną głosowania polityków PiS. Stare powiedzenie mówi: kto daje i odbiera, ten się w piekle poniewiera. Niezależnie od tego, czy polityczne piekło opozycji zajrzy prezesowi Kaczyńskiemu w oczy, z całą pewnością PiS nigdy już nie będzie taką samą partią. Zabawa populistycznymi zapałkami na którą zdecydował się prezes PiS może podpalić od środka nie tylko jego partię. Uwodzenie wyborców ma swoje granice. Gra na najniższych, masowych instynktach niesie ze sobą ryzyko przekroczenia populistycznego Rubikonu za którym kryje się najgorsza twarz demokracji. Jest nią skrzętnie kamuflowana przez pijarowców pogarda wybieralnych polityków dla manipulowanych ludzi. Opadnięcie tej maski oznacza polityczną otchłań, o czym przekonał się niejeden ufający w swoją szczęśliwą gwiazdę ludowy trybun.

Prekursorzy demokracji nie wyobrażali sobie, że wybrani przez lud przedstawiciele będą go okłamywać czy uciekać się do manipulacji. Pierwsze przykazanie demokracji, które miało odróżnić rządy ludu od utrzymujących go w ciemnocie monarchów, nakazywało uczenie i wychowywanie ludu przez oświecone elity. Od dawna jednak wiadomo, że ten oświeceniowy ideał to najlepsza recepta na polityczną porażkę. Zwłaszcza po tym jak mleko z nagrodami ministrów się wylało i na szczerość wobec suwerena było za późno.

A prawda jest taka, że ministrowie zarabiają za mało. Oczywiście nie ci z konkursu na wierność partii. Tych zawsze było zbyt wielu i płaciliśmy im za dużo. Ale obok tłumu „miernych, ale wiernych”, są wakaty czekające na ludzi o wysokich kompetencjach, którzy przy obecnych płacach, ze szkodą dla nas wszystkich, pozostają poza finansowym zasięgiem państwa.

Jeszcze gorzej wygląda sprawa zamiaru obcięcia uposażeń samorządowców. Twierdzenie, że 9 tys. na rękę dla prezydenta miasta wielkości Olsztyna to zbyt wiele, jest nieodpowiedzialnym graniem na emocjach ludzi pozbawionych pojęcia o zakresie odpowiedzialności i faktycznej pracy wykonywanej przez prezydentów czy burmistrzów.

Niewątpliwie najłatwiej przekonać ludzi do idei obcięcia uposażeń parlamentarzystów. Partyjna selekcja negatywna i rola sprawnego operatora przycisku do głosowania pozbawiła reprezentantów narodu autorytetu, a w konsekwencji przekonania, że warto im płacić więcej niż średnia krajowa. 20 proc. mniej z tego co już mają oznacza jeszcze więcej partyjnej podległości i mniej szans na godne reprezentowanie wyborców.

Jarosław Kaczyński zapewne liczy, że zwarte szyki parlamentarnej opozycji nie pozwolą odebrać sobie 20 proc. uposażeń. Dzięki temu głosujący zdyscyplinowanym szykiem za uszczupleniem swoich portfeli posłowie Prawa i Sprawiedliwości zachowają czyste ręce „ludzi, którzy nie przyszli do polityki po pieniądze”, a opozycja dokładnie odwrotnie.

Co zrobi w tej sytuacji Platforma Obywatelska? Zaufa zbiorowej mądrości suwerena? Czy pozwoli na to wyniesiona po ośmiu latach rządzenia opinia ludzi, których ideały nie sięgają poza czubek własnych nosów? Oto dylematy demokracji: królestwa iluzji w świecie władzy i interesów.

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Vox populi w królestwie iluzji

Symbol komunizmu sądownie unieważniony

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 08 kwiecień 2018 20:44

Bogdan Bachmura

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie zakwestionował decyzję wojewody warmińsko-mazurskiego w sprawie zmiany nazwy ulicy Dąbrowszczaków. Sędzia Katarzyna Matczak nie zakwestionowała decyzji wojewody z powodu zmiany ulicy Dąbrowszczaków na Erwina Kruka, choć od jego śmierci nie minęło 5 lat, a tak stanowi uchwała Rady Miasta.

Czytaj więcej: Symbol komunizmu sądownie unieważniony

Olsztyn na drodze ku dobrej zmianie

Szczegóły

Opublikowano: poniedziałek, 26 marzec 2018 08:28

Bogdan Bachmura

Czekałem, czekałem, i się doczekałem. Tradycyjnie, podobnie jak przed każdymi wyborami, Jerzy Szmit zapowiedział na konferencji prasowej zwycięstwo Prawa i Sprawiedliwości w najbliższych wyborach do Rady Miasta Olsztyna. Jednym z programowych pomysłów na to zwycięstwo ma być odebranie 4 mln. zł. Miejskiemu Ośrodkowi Kultury i przeznaczenie ich na modernizację stadionu Stomilu.
Kilka dni później kolejna konferencja prasowa. Jej temat: „Poparcie dla kandydata na prezydenta Olsztyna”. Jednak po drodze radni PiS jakby zapomnieli po co tam przyszli, fundując dziennikarzom, skierowany pod adresem działaczy PO, festiwal pouczeń i moralnego oburzenia z powodu planowanego poparcia Platformy dla kandydatury Piotra Grzymowicza.
Nie chcę się znęcać nad lokalnymi działaczami PiS. Wystarczy kopalnia paliwa jakiego dostarczyli prezydentowi Grzymowiczowi i Gazecie Wyborczej. Ale milczeć w obliczu tego co się stało w odstępie kilku dni, także nie sposób.

Nikt przecież nie podstawił politykom PiS mikrofonu z prośbą o szybki komentarz. Na pierwszą konferencję przyszli z przemyślanym scenariuszem. Skąd więc pomysł, aby zniszczyć finansowo Miejski Ośrodek Kultury? Czy kierujący tą placówką „lewicowy feminista” to dostateczny powód, aby wylać dziecko z kąpielą? Jeżeli drugą pieczenią z tego ognia miały być głosy kibiców, to ich postrzeganie jako prostaków, którzy dadzą się uwieść marnymi czterema milionami kosztem i tak więcej niż skromnych wydatków na kulturę, musi swoją naiwnością zasmucać.

Wygląda na to, że głównym problemem lokalnych struktur PiS w kontekście zbliżających się wyborów nie jest PO czy prezydent Grzymowicz lecz zgłoszona kilka miesięcy temu kandydatura Michała Wypija jako wspólnego kandydata Zjednoczonej Prawicy. Od tamtego czasu trwa zażarta walka o „odkręcenie” tej kłopotliwej dla lokalnych struktur PiS decyzji Jarosława Kaczyńskiego. Kłopotliwej nie tylko ze względów ambicjonalnych, ale zaskoczenia jakie zafundował swoją decyzją prezes PiS.

Olsztyńskie wróble ćwierkają, że na konferencji zapowiadanej jako „Poparcie dla kandydata na prezydenta Olsztyna” kandydatem PiS miał być ogłoszony obecny wojewoda Artur Chojecki.
Jaki kolejny, gwałtowny zwrot na partyjnej „górze” spowodował, że prezentacja kandydatury własnego kandydata zamieniła się w faktyczną promocję Piotra Grzymowicza i jego ewentualnego sojuszu z PO?

Odpowiedzi na to pytanie zapewne nigdy nie poznamy, ale nie to, lecz szanse na odbicie miasta z rąk PO i wygrania z prezydentem Grzymowiczem są najważniejsze. Nigdy bowiem przedtem świadomość konieczności zmian w naszym mieście, wpuszczenia tlenu w skostniałe struktury jego władzy i dania szansy ludziom kreatywnym, o świeżym spojrzeniu na sprawy miasta i jego możliwości rozwoju, nie była tak oczywista. Zwłaszcza gdy chodzi o przyszłą kadencję, kiedy to możliwości prostego rozwoju, opartego o środki unijne, zostaną poważnie ograniczone, a obecny, trudny stan finansów miasta lepszy nie będzie.

Od zawsze za dobrą monetę musieliśmy brać powtarzane przy wielu okazjach tłumaczenia działaczy PiS, że w mieście o czerwonych tradycjach trudno coś zmienić. Wydaje się, że taką wersję seryjnych porażek przyjmowała „góra” partii. Ale ogólnopolski układ sił zmienił się na tyle poważnie, że pora mówić głośno o drugiej, od dawna znanej lokalnym sympatykom prawicy, stronie medalu. Ostatnie dwie konferencje prasowe to przecież żaden wypadek przy pracy. Choć obawiam się, że i tym razem ich główni aktorzy niewiele mają sobie do zarzucenia. Trzeba jednak sobie powiedzieć wprost, że dotychczasowe metody prowadzenia kampanii, ich brak profesjonalizmu, kreatywności, spójności przekazu, a przede wszystkim aż nadto dobrze widoczny deficyt wiary w zwycięstwo, niczego dobrego nie wróży.

Uważam, że deklarowaną dobrą zmianę dla Olsztyna lokalne struktury PiS powinny zacząć od siebie. Na początek od głębokiego namysłu i jasnego przekazu w sprawie kandydata na prezydenta miasta. Platforma Obywatelska właśnie to zrobiła. Po chyba dwóch latach brnięcia w ślepy zaułek kandydatury Marcina Kuchcińskiego, działacze tej partii postanowili stanąć w tych wyborach po stronie zwycięzców, choćby na podium miał stanąć Piotr Grzymowicz. Działacze PiS także wyciągnęli wnioski, ale pod wpływem zgłoszonej kandydatury Michała Wypija. uznając radnego Dariusza Rudnika za zbyt słabego kandydat na kandydata, bojąc się zapewne jego bezpośredniej, wyborczej konfrontacji z Wypijem. Postanowili sięgnąć po Artura Chojeckiego. Ostatnią, trzeba powiedzieć, że wyszlifowaną nadspodziewanie udanie w Urzędzie Wojewódzkim, deskę ratunku. Jeżeli ten manewr za zgodą partyjnej „góry” by się powiódł, to naprzeciw Piotra Grzymowicza stanęłoby dwóch kandydatów Zjednoczonej Prawicy. Ku jego uciesze, bo przy rozproszeniu głosów prawicy w drugiej turze, razem z obecnym prezydentem, mógłby się znaleźć Czesław Jerzy Małkowski, z którym tym razem będzie mu o wiele łatwiej wygrać. Jednoczesne kandydowanie Artura Chojeckiego i Michała Wypija byłoby gorszą wiadomością dla Platformy, bo na listy tego drugiego, postrzeganego jako kandydata bardziej umiarkowanego, zagłosowałaby część elektoratu zawiedzionego rządami radnych PO.

Na razie to oczywiście tylko teoretyczne rozważania, oparte na przekonaniu, że obaj kandydaci i ich partie, konkurując ze sobą, potrafiliby jednocześnie grać do jednej bramki. A to wcale nie jest takie oczywiste, ponieważ arytmetyczne zwycięstwo Michała Wypija nad Arturem Chojeckim mogłoby oznaczać kres tolerancji prezesa Kaczyńskiego.

Tak czy owak trzeba mieć nadzieję, że rozum zwycięży i Zjednoczona Prawica, z jednym kandydatem na czele, godnie stawi czoła obecnej, rządzącej w ratuszu koalicji. Wszystko powinno być temu celowi podporządkowane, choć w polityce, gdzie najwięcej pary idzie w wewnętrzny gwizdek, nie jest to wcale takie oczywiste.

Zapewnienia Jerzego Szmita o zwycięstwie PiS w nadchodzących wyborach sugerują, że wie, jak tego dokonać. Nie pozostaje nic innego, jak mu zaufać. Jednak poza kolejnymi aktami wyrozumiałości prezesa Kaczyńskiego, tym razem przydałoby się więcej osobistej odpowiedzialności, wyrażającej się słowami: obiecuję Wam zwycięstwo, ale jeżeli się nie uda to...

Bogdan Bachmura

Czytaj więcej: Olsztyn na drodze ku dobrej zmianie

Degradacja na deskach politycznego teatru

Szczegóły

Opublikowano: wtorek, 20 marzec 2018 13:01

Bogdan Bachmura

Kiedy solidarnościowa opozycja siadała z komunistami do Okrągłego Stołu, uważałem, że to błąd. Nie tylko moralny, ale przede wszystkim polityczny i taktyczny, którego konsekwencje ciągną się za nami do dzisiaj. A że robiono to niejako w moim imieniu, także jako członka solidarnościowej opozycji, to zawsze uważałem za stosowne swój pogląd wyraźnie artykułować. Podobnie jest z degradacją gen. Wojciecha Jaruzelskiego i gen. Czesława Kiszczaka. Ponieważ również dzieje się to w moim imieniu, także jako więźnia stanu wojennego, to chcę powiedzieć wyraźnie, że ta decyzja mi się nie podoba.

Nie bez powodu mówimy: na wszystko jest miejsce i czas. Ponieważ wiemy, jak bardzo wybór niewłaściwego miejsca i czasu zmienia sens naszych działań i oczekiwanych efektów. W przypadku gen. Jaruzelskiego i gen. Kiszczaka granicę właściwego czasu wyznaczyła ich śmierć. Gen. Jarosław Stróżyk, w latach 2010-2016 attaché obrony przy Ambasadzie RP w USA oraz zastępca szefa wywiadu w KG NATO, pisze o tym tak:

Absurdem pozostającym poza możliwością racjonalnego opisania jest natomiast chęć degradacji nieżyjących żołnierzy, w tym uczestników wojen lub operacji międzynarodowych. Nie znam pozasądowych przypadków obniżenia stopni wojskowych w państwach NATO bez przeprowadzenia gruntownego procesu przygotowawczego z udziałem zainteresowanego oraz zachowaniem wszystkich kroków proceduralnych. Trudno natomiast o uczestnictwo w takim procesie osoby zmarłej.

Zdaję sobie sprawę, że dla wielu osób takie myślenie o rzeczonych generałach to niepotrzebne dzielenie włosa na czworo, ponieważ w ich przypadku naruszenie polskiej racji stanu to rzecz poza dyskusją. Dlaczego więc zabrakło czasu aby tych ludzi postawić przed Trybunałem Stanu, czy choćby złożyć w tej sprawie stosowny wniosek?
Naiwnością byłoby sądzić, że to długi jak cała III RP przypadek. To raczej kwestia politycznej kalkulacji i wyobraźni, czym taki sąd nad Jaruzelskim i Kiszczakiem mógłby się dla całej generacji solidarnościowych polityków zakończyć. Ich polityczna reinkarnacja i moralna nobilitacja w III RP to dzieło ludzi, z którymi obecnie rządzący Polską mają niewiele wspólnego. Ale dziś, gdy po prawie trzech dekadach rozważamy sens i rzeczywistą motywację ich spóźnionej degradacji, trudno zapomnieć, że człowiek który o tym zadecydował siedział z Kiszczakiem przy Okrągłym Stole, a jego śp. brat toczył niesławnej pamięci rozmowy w Magdalence. W ich wyniku gen. Jaruzelski został prezydentem RP, a gen. Kiszczak szefem MSW, co zaowocowało spaleniem większej ilości ubeckich akt niż w latach 80. Nie chodzi mi o krytykę Okrągłego Stołu. Jednak układanie się z komunistami, nawet jeśli toczone w dobrej wierze, ma swoje konsekwencje. Zwłaszcza po niemal trzydziestu latach, gdy słowa o obronie polskiej racji stanu brzmią jak slogan wypowiedziany z desek politycznego teatru.
Dlatego nie przemawia do mnie argument użyty przez Łukasza Adamskiego, widzącego sens ustawy degradacyjnej w sferze narodowej symboliki i mitologii, jako koniecznego elementu odcięcia się od komunizmu. Próbuję sobie bowiem wyobrazić co na ten temat usłyszą uczniowie w szkole za 10 czy 20 lat, gdy suweren obejdzie się z PiS-em we właściwy dla siebie sposób. Czy pośmiertna degradacja byłego prezydenta i ministra RP będzie miała wpływ na ich ocenę? Czy będzie interpretowana według założonego dzisiaj przez PiS scenariusza, czy też może jako epizod służący bieżącym interesom tej partii? Zwłaszcza że, jak twierdzi prof. Antoni Dudek, wielu historyków, w tym także on, pisząc o epoce w której żył Jaruzelski nadal będą go tytułować generałem.

Gdy mówimy o zmarłych, nawet jeśli dotyczy to tak mrocznych postaci jak Wojciech Jaruzelski i Czesław Kiszczak, warto postarać się o wyciszenie emocji, choć dla starszego pokolenia nie jest to łatwe. Śmierć człowieka radykalnie zmienia perspektywę. Wyklucza możliwość rozliczeń z nim samym, ponieważ pozbawia go możliwości obrony. Ocena danej postaci powinna być od tej pory domeną historyków czy publicystów, a nie prawa i sądów.
Bogdan Bachmura

Czytaj więcej: Degradacja na deskach politycznego teatru