Bogdan Bachmura

Lekcja demokracji

Szczegóły

Opublikowano: piątek, 21 wrzesień 2018 19:15

Bogdan Bachmura

To był pomysł Władka Kałudzińskiego. To on zaproponował, żeby pójść na Plac Solidarności, gdzie miał się odbyć organizowany przez Komitet Obrony Demokracji więc „Solidarność ma sens” upamiętniający 38 rocznicę podpisania Porozumień Sierpniowych i rozdać świeżo wydaną publikację z naszymi propozycjami zmian Konstytucji. Uznaliśmy, że to strzał w dziesiątkę, bo gdzie z tym pójść jak nie do ludzi, którzy ustawę zasadniczą postawili w centrum debaty publicznej? Gdzie prezentować oddolną, obywatelską inicjatywę, jak nie wśród ludzi, którzy na swoich sztandarach wywiesili przywiązanie do demokracji, tolerancję i otwartość na dialog? Tym bardziej, że już w lipcu otrzymałem drogą esemesową apel o wyjście poza zamknięte grono „Debaty” i „udział przy tym, co się dzieje w Sejmie”.

Na początku wszystko szło dobrze. Naszą broszurę brano bardzo chętnie, nawet po kilka sztuk „dla znajomych”. Wręczyłem także po jednym egzemplarzu posłom Januszowi Cichoniowi i Mirosławowi Pampuchowi oraz obecnym tam radnym Platformy Obywatelskiej. Radykalna zmiana nastąpiła, gdy prowadząca więc Marta Kamińska, przewodnicząca olsztyńskiego Komitetu Obrony Demokracji oznajmiła, że „to nie nasze”. Wtedy zaczęto nam broszury zwracać, niektóre demonstracyjnie drąc na kawałki.
Od początku liczyłem, że będę mógł zabrać głos i wyjaśnić powód naszej obecności. Miałem informacje, że na wcześniejszych manifestacjach KOD-u taką możliwość stwarzano. Ale nie tym razem. Po kilku wystąpieniach, zakończonych przemówieniem Henryki Krzywonos, dano sygnał do zakończenia imprezy, a moja prośba o udzielenie głosu spotkała się z odmową prowadzącej więc „obrończyni demokracji”. Ostatecznie udało się dzięki wstawiennictwu tramwajarki z Gdańska.
Ludziom, którzy przyszli na Plac Solidarności pod sztandarami historycznego związku chciałem powiedzieć dwie rzeczy. Po pierwsze przypomnieć, że tamta, prawdziwa Solidarność, była głosem sprzeciwu większości Polaków wobec metod rządzenia metodami politycznych i społecznych podziałów oraz protestem przeciwko przenikającemu wszystkie struktury państwa partyjniactwu. Chciałem zapytać, czy dzisiaj, po niemal trzydziestu latach od upadku komuny coś się zmieniło? Bo moim zdaniem bardzo dużo, ale bardziej forma niż istota mechanizmów władzy. Dzisiaj bowiem napuszczają nas na siebie dwie, a nie, jak onegdaj, jedna partia. Za to o wiele skuteczniej. Zaś co do partyjniactwa, to hordy partyjnych gamoni wyglądają tak, jakby swoich ryjów od publicznego koryta nigdy nie oderwały.
Druga refleksja którą chciałem się podzielić z zebranymi uczestnikami wiecu to sprawa Konstytucji. Innej nie mamy więc z postulatem jej przestrzegania trudno dyskutować. Jednak jej obrona, zwłaszcza w kontekście możliwości zachowania trójpodziału władz, nie wydaje się już tak oczywista. I to z prostego powodu: ponieważ deklarowany w Konstytucji porządek oparty na zasadzie równoważenia się władz nigdy w praktyce nie zaistniał, a powodem jest właśnie źle skonstruowana, dziurawa jak ser Konstytucja III RP.
Wygłoszenie tych kilku prostych myśli nie było sprawą prostą. Wrogie okrzyki, trąbki i gwizdy wtórowały kolejnym próbom zabrania przeze mnie głosu. Jednak nie ten wrogo nastawiony tłum, czy ledwie powstrzymany przed rękoczynami jakiś krewki obrońca demokracji, warte są szczególnej uwagi. Jak wiadomo „człowiek w masie traci na klasie” i to niezależnie od rodzaju zgromadzeń, których celem jest zwarcie szeregów wobec prawdziwego, bądź urojonego wroga.
Dla mnie ważniejszym doświadczeniem jest zachowanie elity tego zgromadzenia. Posłów, radnych, ludzi, którym wręczyłem nasze propozycje konstytucyjne. Poseł Platformy Obywatelskiej Janusz Cichoń, którego znam od wielu lat, zwrócił mi te egzemplarze, co nie znaczy, że on i jego otoczenie nie byli ciekawi lektury. Zwyciężyła presja tłumu, temperatura zbiorowego amoku, która powoduje, że słowo drukowane zaczyna parzyć, a lektura zagrażać pozycji przy partyjnym korycie. Jak wiadomo, mądrość polityczna polega na robieniu głupstw tam gdzie trzeba. Demostenes z kolei twierdził, że ze wszystkiego najtrudniejsze jest podobać się tłumowi. Jedno i drugie udało się politykom PO na niedzielnym wiecu znakomicie. Tylko po co mieszać do tego Solidarność?
Gdy zobaczyliśmy zbliżających się do Placu Solidarności uczestników marszu KOD-u niosących baner „Solidarność ma sens” i skandujących „chodźcie z nami”, Adam Socha zauważył, że ten widok przypomina mu grupę rekonstrukcyjną. Mnie zaś przypomniały się słowa Lecha Wałęsy z 1989 roku o konieczności wyniesienia sztandaru Solidarności do narodowego mauzoleum, celem uchronienia „panny S” przed skutkami demokratycznej polityki.
W zasadzie nic co nas spotkało na Placu Solidarności nie powinno być zaskoczeniem. Mieliśmy lekcję demokracji, która pożera jej wyznawców. Zobaczyliśmy, jak demokracja przekształca się w ideologię, a jej wyznawcy w arbitrów jedynie słusznej wizji tego, co prawdziwie demokratyczne. Henryka Krzywonos i jej fani ani pomyślą, że z nienawiści do Jarosława Kaczyńskiego stali się mentalnymi kuzynami obrońców jedynie słusznej konstytucji PRL. Nie dostrzegają, że pod sztandarami Solidarności przyszli bronić obecnej Konstytucji, która niczym zakaźną chorobę przeniosła z Konstytucji PRL na III RP władztwo partii nad ustrojem państwa. Czy można się dziwić, że czerpiący z tej ustrojowej anomalii politycy nie chcą o tym rozmawiać? Że tylu otwartym na dialog oświeconym Europejczykom raptem odcięło umysłowe zasilanie?
Na szczęście tego dnia święto umysłów zamkniętych nie do końca triumfowało. Zaraz po zakończeniu wiecu podszedł do nas Wiktor Marek Leyk, którego znam ze wspólnego uczestnictwa w bodaj dwóch debatach radiowych. Zawodowo szef kancelarii sejmiku warmińsko-mazurskiego, prywatnie aktywny uczestnik demonstracji KOD-u, poprosił nas o kilka egzemplarzy Projektu zmian Konstytucji. Nie czuję się upoważniony do powtarzania treści rozmowy w której uczestniczył także Wojtek Kozioł. Ale to światełko w tunelu i świadectwo, że jednak można.
Nie przyszliśmy tam, aby popsuć podniosłą, jednolitofrontową atmosferę.

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Lekcja demokracji

Konstytucja na czasie, czas na konstytucję

Szczegóły

Opublikowano: piątek, 17 sierpień 2018 20:19

Bogdan Bachmura

Miesiąc temu napisałem, że poczynania prezydenta Andrzeja Dudy w kwestii referendum konstytucyjnego każą przypuszczać, iż podstawowym problemem nie jest osiągnięcie celu, ale jak się z tej kabały wyplątać. Wtedy jeszcze prezydent RP trzymał fason, zapewniając rodaków, że referendum konstytucyjne się odbędzie, bo zmiana Konstytucji to kwestia dla Polski zdecydowanie najważniejsza. Nie rozpaczam szczególnie za tym referendum i utratą możliwości odpowiedzi na prezydenckie pytania. Od początku uważałem, że pytanie się Polaków o sprawy, którymi znakomita większość ani się nie interesuje, ani tym bardziej nie ma o nich pojęcia, jest szkodliwe dla naszego państwa. Najwyższym niepokojem napawa natomiast sposób w jaki poległa prezydencka inicjatywa, a nade wszystko trudny do odczytania jej polityczny sens.

Najpowszechniejsza opinia jest taka, że prezydent, grając kartą referendalną, chciał wzmocnić swoją pozycję wobec Jarosława Kaczyńskiego. Jeżeli to prawda, to skutek jest dokładnie odwrotny. Suweren z Nowogrodzkiej musiał podać prezydentowi pomocną dłoń, aby jego porażka nie skończyła się wizerunkowym blamażem całej formacji politycznej. Czy zatem była szansa na inny scenariusz tej bitwy? Od początku niechętna postawa PiS i jednoznacznie wrogie deklaracje opozycji wskazywały, że ostateczne wywieszenie białej flagi przez Pałac Prezydencki było najbardziej prawdopodobnym scenariuszem. Jednak warunki tej kapitulacji mogły być zupełnie inne. O ile bowiem na masowe zainteresowanie sprawami ustroju państwa trudno było liczyć, o tyle pomysł zorganizowania w dużych miastach konferencji przedreferendalnych był doskonałym sposobem na obudzenie z obywatelskiego letargu lokalnych społeczności. Okazją do dyskusji, a nawet zbudowania pod patronatem prezydenta Ruchu Przyjaciół Konstytucji, z lokalnymi ośrodkami myśli o państwie. Taka inicjatywa, nadając głębszy sens idei zmiany ustawy zasadniczej, nie zjednałaby zapewne przychylności prezesa PiS, ale dałaby prezydentowi do ręki kartę przetargową w postaci społecznego mandatu do dalszych prac nad reformą ustroju państwa.

Warunek był jeden: obecność prezydenta Andrzeja Dudy na wszystkich regionalnych konferencjach. Dlaczego tak się nie stało? Dlaczego obecność prezydenta Dudy ograniczyła się do pierwszej konferencji w historycznej sali BHP, choć sprawę Konstytucji uczynił flagowym okrętem swojej prezydentury? Jako osoba kontaktująca się w tej sprawie z kancelarią prezydenta mogę powiedzieć jedno: nikt ani przez moment nie robił mi większych nadziei, że może być inaczej. Wykluczyć też należy, że prezydent i jego otoczenie nie rozumiało skutków takiego grzechu zaniechania. Co zatem zadecydowało, że poważny polityczny plan był realizowany w taki sposób, jakby w jego scenariusz był wpisany celowy sabotaż? Domysłów można snuć wiele, ale prawda jest taka, że w najważniejszym momencie konstytucyjnej batalii na barykadzie zabrakło przywódcy.

Trzeba uczciwie powiedzieć, że prezydent Duda łatwego życia nie ma. Gdyby nie jego niespodziewane zwycięstwo, Jarosław Kaczyński musiałby poważnie skorygować swoje plany wobec instytucji wymiaru sprawiedliwości. A może właściwiej będzie powiedzieć, że dopiero to zwycięstwo pozwoliło mu o takim scenariuszu pomyśleć. Tak więc prezydent Andrzej Duda, prawnik z wykształcenia, niespodziewanie znalazł się w środku instytucjonalnej rewolucji, którą sam umożliwił. Rewolucji, której stał się pierwszą i główną ofiarą, ponieważ obrona Konstytucji oznacza jego polityczną izolację i otwarty konflikt z własnym obozem politycznym.

Zarzuty opozycji, że prezydent nie broni Konstytucji na odległość czuć hipokryzją. Czy spełnienie tych oczekiwań przez prezydenta Dudę skutkowałoby poparciem ze strony opozycji, czy raczej dało satysfakcję z podziału w obozie władzy? Tyle samo warte są twierdzenia, że do powszechnego szczęścia wystarczy przestrzegać obecną Konstytucję. Ich autorzy zapominają, że świat polityki to nie zastępy aniołów, tylko na ogół narkomani, głodni coraz większych dawek władzy.

Dlatego dobra Konstytucja powinna, po pierwsze, chronić wolności obywatelskie przed pokusą rozszerzania władztwa partii i państwa. Po drugie, zapewnić autonomię działania władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ale także wyznaczyć im obszary koniecznej współpracy. Protestujący przeciwko zawłaszczaniu państwa przez partię Jarosława Kaczyńskiego zamykają oczy na fakt, że prezes PiS do realizacji swoich planów wykorzystał wszystkie słabości obecnej Konstytucji, doskonale sprawdzając się w roli jej papierka lakmusowego.

Co nie znaczy, że jego poprzednicy nie robili tego samego, choć na zdecydowanie mniejszą skalę. Tytuł „strażnika żyrandola” to przecież w III RP „honor” dziedziczny, a pozakonstytucyjne rządy partyjnego bossa nie rozpoczęły się w 2015 roku.

Zła strategia prezydenta Dudy zdjęła z publicznej agendy kwestię nowej Konstytucji. Ale nie zmniejszyła konieczności jej powstania. Podejmując się współpracy przy organizacji konferencji przedreferendalnej w Olsztynie od początku był jasne, że to Głowa Państwa powinna w kolejnych miastach prezentować i konsultować gotowe propozycje zmian w Konstytucji. Taka strategia wymagała oczywiście uprzedniej, wielkiej pracy koncepcyjnej, a przede wszystkim skupienia wokół Pałacu Prezydenckiego zespołu ludzi świadomych takiej konieczności oraz cieszących się zarówno autorytetem moralnym, jak i przygotowaniem merytorycznym.

Świadomi, że tak się nie stanie, zaprezentowaliśmy, z konieczności w mocno okrojonej formie, własną wizję reformy ustroju państwa. Teraz oddajemy w Państwa ręce wersję pełną, wydaną w postaci oddzielnej publikacji, zatytułowaną „Konstytucja na czasie, czas na Konstytucję. Projekt zmian Ustawy Zasadniczej”.

We wrześniu zorganizujemy debatę, na którą zaprosimy zwolenników obecnej Konstytucji i jej krytyków. Ludzi o różnych wizjach państwa, których łączy przekonanie, że trwałość i sprawność jego struktur bierze swój początek w konstytucyjnym akcie założycielskim.

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Konstytucja na czasie, czas na konstytucję

Grzymostrada z bajki o strażaku i leśniku

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 05 sierpień 2018 17:25

Bogdan Bachmura

Ostatnio na łamach Gazety Olsztyńskiej można było przeczytać dwugłos red. Ewy Mazgal i naczelnego Igora Hrywny dotyczący Lasu Miejskiego. Może bym tu swoich trzech groszy nie wtrącał, gdyby nie fakt, że w tym samym czasie przez środek lasu zabrano się za budowę Łynostrady.

Czytaj więcej: Grzymostrada z bajki o strażaku i leśniku

Suweren potrzebny od zaraz

Szczegóły

Opublikowano: piątek, 20 lipiec 2018 14:27

Bogdan Bachmura

Obserwując poczynania prezydenta Andrzeja Dudy w sprawie referendum konstytucyjnego odnoszę wrażenie, że podstawowym problemem nie jest już pytanie jak to zrobić, ale jak się z tego wyplątać. Nie chcę przez to powiedzieć, że prezydent podjął się łatwego zadania. Z jednej bowiem strony głęboka ustrojowa korekta to dziejowa konieczność, z drugiej do jej strawnego przygotowania brak podstawowych składników: odpowiedniej atmosfery, politycznych sojuszników, a co najgorsze, szczególnego zainteresowania ludowego suwerena.

Na odrębny, niestety surowy osąd zasługuje prezydencka propozycja pytań referendalnych. Pomieszanie w nich zagadnień ustrojowo – konstytucyjnych z regulowaną ustawami materią socjalną to błąd na poziomie elementarnym. Trudno więc uznać aby otoczenie prezydenta popełniło go z niewiedzy. Podobnie celowym wyborem są, otwierające scyzoryk w kieszeni, publiczne deklaracje prezydenta – prawnika na temat konieczności zapisania w Konstytucji programu 500+, wieku emerytalnego czy zabezpieczeń socjalnych dla osób niepełnosprawnych.
Nie przez przypadek wypowiedzi tonujące takie zamiary padają z ust Zofii Romaszewskiej, doradcy prezydenta, lecz bynajmniej nie w materii konstytucyjnej. Bo do tego nie jest potrzebna jakaś wiedza tajemna, lecz odwaga osoby dla której lojalność ma swoje granice.
Więc o co tak naprawdę chodzi prezydentowi i jego otoczeniu? Pewną podpowiedzią może być opublikowany niedawno wynik badań przeprowadzonych w 50 krajach przez Alliance of Democracies, Rasmussen Global i Dali Research. Na pytanie o wiarę w znaczenie głosu obywateli w polityce i przekonanie, że rząd działa w interesie publicznym 63 proc. Polaków odpowiedziało przecząco. To drugi po Japonii (74 proc.) wynik wśród spośród 50 krajów. Wynik smutny, choć trudno go uznać za zaskakujący. Jeśli do tego dodać słabnące zainteresowanie Polaków polityką, to mamy nie tylko sondażowy obraz demokracji, ale kawał prawdy o samym ludowym suwerenie.
W demokracji jest on jedyną, zbiorową wyrocznią. Absolutem pozostającym sam dla siebie autorytetem i nie ponoszącym za swoje decyzje żadnej odpowiedzialności. Jeżeli przy tym wszystkim suweren okazuje brak zainteresowania domeną spraw państwowych, to mamy do czynienia z (nie) demokratyczną kwadraturą koła. Podczas niedawnego wystąpienia przed Zgromadzeniem Narodowym prezydent powiedział, że zaangażowanie obywateli w sprawy publiczne (...) to nasze ustrojowe DNA.
Co więc robić w sytuacji, gdy organizm traci swoje DNA? Rozsądek podpowiadałby dać sobie spokój z referendum i szukać poparcia dla zmiany konstytucji wśród narodowych autorytetów. Cóż, kiedy demokratyzacja życia publicznego doprowadziła do ich śmierci. Wobec powyższego prezydent próbuje kroczyć sprawdzoną przez Prawo i Sprawiedliwość ścieżką, która znikome zainteresowanie elektoratu sprawami państwa wykorzystuje do swoich porachunków z wymiarem sprawiedliwości, a duże zainteresowanie kolejnymi pakietami socjalnymi do budowania poparcia dla partii.
Czy uczynienie głównym konstytucyjnym daniem kwestii socjalnych przyniesie pożądane rezultaty? Jak wynika z przywołanego wcześniej sondażu Polacy zdają sobie sprawę, że są jedynie suwerenem „metaforycznym”. Że prawdziwy suweren urzęduje dziś w Warszawie przy ulicy Nowogrodzkiej. W sytuacji gdy ten ostatni nie wykazuje zainteresowania prezydenckim referendum „kupienie” Polaków wizją socjalnych gwarancji może się nie udać.
Ale znacznie większym problemem nie są wątpliwe kalkulacje prezydenta lecz droga, którą postanowił zmierzać w kierunku zmian w Konstytucji. Zasady konstruowania poprawnej ustawy zasadniczej nie są wiedzą tajemną. Podstawowa dotyczy znalezienia właściwego materiału na fundament państwa i nie mylenia tej części państwowej budowli z jej wyższymi, ale mniej stabilnymi piętrami. Obecnie obowiązująca konstytucja z „technicznego” punktu widzenia nie jest dokumentem najgorszym, za to jako fundament systemu instytucjonalnego państwa okazała się konstrukcją nad wyraz słabą. Naprawienie tej podstawowej ułomności w sytuacji w jakiej znalazła się dziś demokracja to zadanie dla wizjonerów mających zabezpieczyć najważniejsze sfery życia publicznego przed chorobą demokratycznej bieżączki i sprowadzić najważniejsze instytucje państwa z ruchomych piasków walki o władzę na twardy grunt prawa.
Dlatego populistyczne wprowadzenie do dyskusji o konstytucji kwestii socjalnych, jako metody oddziaływania na wyobraźnię zajętego innymi sprawami suwerena, to nie tylko pomylenie pięter państwowej budowli, ale przede wszystkim próba leczenia dżumy cholerą. Tym bardziej, że to nie koniec kiepskich informacji na temat suwerena. Następna jest taka, że suweren, nie tylko nasz krajowy, umysłowo systematycznie się stacza, bądź, jak kto woli, głupieje. Według najnowszych badań norweskich naukowców z Centrum Badań Ekonomicznych Ragnara Frischa o 7 punktów co pokolenie. Jako główną przyczynę podaje się rozwój technologii i wynikające z tego zbiorowe gnuśnienie.
Powyższe słowa krytyki nie oznaczają przekonania, że w czasach sekularyzacji i upadku autorytetów znalezienie trwałego oparcia dla ustroju państwa to zadanie łatwe. Chodzi mi tylko o zwrócenie uwagi na to, że stamtąd gdzie prezydent Andrzej Duda pyta o drogę, dobra odpowiedź nie nadejdzie.
Znalezienie recepty na proces abdykacji ludowego suwerena to tylko jedno z wyzwań przed jakimi staną przyszli ojcowie założyciele odnowionej konstytucji. W dziedzinie ustrojowych innowacji mamy czym się pochwalić: demokracja szlachecka I Rzeczpospolitej, unia lubelska, unia brzeska czy wreszcie Konstytucja 3 Maja. Szczególnie tę ostatnią przywołał prezydent Duda we wspomnianym orędziu jako ustawę zasadniczą, która określiła podstawy na wskroś nowoczesnego ustroju państwowego. Szlachectwo zobowiązuje, Panie Prezydencie.
Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Suweren potrzebny od zaraz