Wśród dokumentów wytworzonych przez SB związanych z inwigilacją środowiska ukraińskiego w Polsce, natrafić można na źródła zaskakujące swoją treścią i zwracające uwagę na słabo rozpoznane elementy działalności bezpieki wobec tej społeczności. Ujawniają one niemal nieznane, a zatem nieobecne w świadomości historycznej wydarzenia. W zamieszczonym tu tekście pokażę przykłady ilustrujące powyższą tezę.
Wasyl Zbrożek ps. „Zenko” w latach 1945 – 1947 należał do OUN – UPA, a dokładnie do Służby Bezpieczeństwa tej formacji pod dowództwem „Jasienia”. Po rozwiązaniu oddziałów zbrojnych w 1947 r., gdy reszta jednostki Wasyla Zbrożka przeszła na teren ZSRS, on pozostał na terenie Polski. Rok później znalazł się w okolicach Lidzbarka Warmińskiego, gdzie w Stryjkowie przebywała jego matka wysiedlona podczas akcji „Wisła”. Tu usiłował zalegalizować swój pobyt pod przybranym nazwiskiem „Dąbrowski”. Zamysł ten się nie powiódł, ponieważ aresztowano osoby zaangażowane w wyrobienie fałszywych dokumentów.
Pod koniec 1948 r. Wasyl Zbrożek wraz z innym członkiem OUN – UPA – „Smyrnym” przedostał się na Zachód, do Niemiec. „Tam został zaangażowany do działalności szpiegowskiej w ośrodku OUN – Bandery w Monachium. W początkach 1950 r. Zbrożek Wasyl z bojówką Kisielewskiego Grzegorza ps. „Czaban” przerzucony został do Polski. Bojówka „Czabana” wraz z radiostacją miała za zadanie przedostać się na Ukrainę, natomiast Zbrożek miał zostać w Polsce jako łącznik między organizacją w Polsce a ośrodkiem OUN-B w Monachium. Przekroczenie granicy nastąpiło w miejscowości Kwieciszewo pow. Jelenia Góra, gdzie zorganizowany był kanał przerzutowy.”[1] Następnie grupa „Czabana” przybyła w okolice Lidzbarka Warmińskiego, zaś Wasyl Zbrożek wyjechał na punkt kontaktowy do Białegostoku. „Tam miał nawiązać kontakt z kierownictwem OUN – B w Polsce – ps. „Zenonem” i ps. „Bogdanem”. (…) Podczas pobytu w Polsce Zbrożek Wasyl brał aktywny udział w działalności OUN–B i dn. 14.07.1950 r. wraz z raportem szpiegowskim wrócił do Monachium.”[2] Według pisma ppłk. M. Kruka w latach 1950 – 1953 Zbrożek trzykrotnie przechodził z Niemiec do Polski i na Ukrainę. Esbek zauważył, że informacje na ten temat uzyskano na skutek współpracy z władzami bezpieczeństwa ZSRR.[3] Podał przy tym, że opisywany przez niego członek OUN–B - Wasyl Zbrożek szkolił agenturę w ośrodku szpiegowskim koło Monachium, a ponadto był jednym z bliskich ludzi Bandery i należał do jego ochrony. W środowisku monachijskim znany był jako „Walter”.
Bardzo interesujące jest również i to, że do Wasyla Zbrożka usiłowano dotrzeć nawet po bardzo wielu latach - w 1985 r. Chciano w tym celu wykorzystać jego znajomość z Emilią Gajochą – mieszkanką Lidzbarka Warmińskiego. „Jednak w toku sprawdzenia jej prawdomówności, stwierdzono, że o przeprowadzonej z nią rozmowie zwierzyła się Kowal Zenonowi zam. w Ełku w obecności tw ps. „Szczerba”. W związku z tym, ażeby nie doprowadzić do dekonspiracji tw ps. „Szczerba” kontakt z Gajochą Emilią nadal był utrzymywany”.[4] Esbek opisał przy tym Emilię Gajochę następująco: „W środowisku uchodzi za „zabitą Ukrainkę”, jest zamknięta w sobie. Na temat Zbrożka Wasyla nie chce z nikim rozmawiać.”[5]
Jerzy Necio
[1] A IPNBi 066/535, Pismo do Naczelnika Wydziału III WUSW w Słupsku z dnia 19.11.1985, k. 120.
[2] Tamże.
[3] Tamże, k. 121.
[4] Tamże, k.122.
[5] Tamże, k. 123.
[6] Zob.: Igor Hałagida, Prowokacja „Zenona”, Warszawa 2005.
[7] A IPNBu 01419/118 – Notatka dotycząca realizacji zadań wynikających z umów zawartych między Departamentem III MSW a Organami Bezpieczeństwa ZSRR z 20.06.1963, k. 6-9.
[8] Tamże, List do redakcji „Polityki” w sprawie nadania Virtuti Militari generałowi Pawło Szandrukowi z 15.01.1966. Order Virtuti Militari w 1965 r. otrzymał Szandruk za dowodzenie w wojnie obronnej 1939 r. (bitwa pod Tomaszowem Lubelskim).
[9] Tamże, Notatka na temat „Kierunków wrogiego oddziaływania na PRL i ZSRR ze stron ośrodków nacjonalistycznych na Zachodzie” – styczeń 1967.
[10] A IPNBu 0236/228 - t. 2, k.223.
[11] Tamże, k. 210.
[12] A IPNBu 0236/228 – t. 2, Koncepcja wykorzystania osobowych źródeł informacji narodowości ukraińskiej do gry operacyjnej przeciwko „Hazardzistom”, 6.02.1978, k. 26-30.
[13] Tamże, Plan wprowadzenia KO „Olek” do sprawy „Hazardziści”, 24.02.1978, k. 44.
Skomentuj
Komentuj jako gość