W związku z zamieszczonym w "Wyborczej Olsztyn" (23.10) tekstem Tomasza Kursa pt. "Kolejny sprzeciw wobec olsztyńskich szubienic i ich otoczenia" oświadczam co następuje:
Przedstawiciele Stowarzyszenia "Święta Warmia" nigdy nie wnioskowali o zmianę treści tablicy uzgodnionej przez prezydenta Piotra Grzymowicza oraz Instytut Pamięci Narodowej. Nasze uwagi dotyczyły jedynie zgody IPN na zmianę treści tablicy zasugerowaną przez prezydenta Grzymowicza. Wyraziliśmy je jedynie w formie ustnej, przyjmując jednocześnie treść tablicy do wiadomości i nie wnioskując o jej zmianę.
Informację o tym otrzymał red, Kurs pocztą mailową oraz ustnie. Podobnie nieprawdziwa jest informacja przekazana przez pana Patryka Pulikowskiego z biuro prasowego ratusza, jakoby przedstawiciele Świętej Warmii wnioskowali o zmianę treści tablicy.
Jeszcze dalej idące przekłamanie dotyczy zawartej w treści artykułu Tomasza Kursa informacji jakoby nasze Stowarzyszenie "jest przeciw pozostawieniu pomnika w centrum Olsztyna". Żadne stanowisko uprawniające do wyrażania takich opinii nigdy nie zostało przez Stowarzyszenie "Święta Warmia" ogłoszone. Co więcej, nasze inicjatywy w tej sprawie, zgłaszane od 10 lat, są powszechnie znane. Uwzględniają one przede wszystkim stan prawny pomnika i mają na celu zmianę ideologicznej symboliki pomnika oraz uczynienie z jego otoczenia przestrzeni historycznej edukacji. Do czego, jak sądzę, udało nam się przekonać prezydenta Grzymowicza.
Rozumiem, że okolicznością, która skłoniła red. Kursa do napisania wspomnianego artykułu jest piątkowa Konferencja w Muzeum Warmii i Mazur. To nie pierwszy przypadek tworzenia wokół sprawy pomnika autorstwa Xawerego Dunikowskiego kolejnych faktów prasowych. Ale tym razem, zważywszy na ideę Konferencji, to pomysł szczególnie nietrafiony.
Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia "Święta Warmia"
Konferencja naukowa "Zachować – zmienić – zburzyć. Losy pomników w czasach przemian"
25 października, piątek, godz. 9.00-17.00 Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, olsztyński zamek. Organizatro Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie.
Wydarzenie ma na celu poszerzenie wiedzy na temat historii i ochrony dziedzictwa kulturowego Olsztyna, a także problemu co robić z Pomnikiem Wyzwolenia Ziemi Warmińskiej i Mazurskiej. Pomnik Xawerego Dunikowskiego i jego fenomen zostanie szeroko omówiony przez wybitnych naukowców z całej Polski, którzy w swoich referatach i dyskusji zobiektywizują naukowo problem olsztyńskiego pomnika upamiętnienia. Konferencja może również stać się przyczynkiem co do decyzji miasta Olsztyna i służb konserwatorskich w sprawie dalszych jego losów.
Konferencja jest współorganizowana z Instytutem Historii Sztuki Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Program konferencji:
Panel I - Pomnik i jego kontekst. Wokół pomników w socjalistycznej Polsce
Moderator: prof. dr hab. Piotr Juszkiewicz (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
9.00 - A. Markowska-Kutaj (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Wrocławski), Między kulturami. Wrocław po 1945
9.30 - J. Friedrich (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Gdański), Miasto szuka tożsamości. Gdańsk po 1945
10.00 - J.S. Wojciechowski (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie), Od adoracji do dewastacji. Estetyka i polityka w stosunkach międzynarodowych. Przykład nagrodzonego projektu Pomnika Smoleńskiego
10.30 - Dyskusja
11.00 - Przerwa kawowa
Panel II - Dunikowski i jego narracje pomnikowe – Olsztyn
Moderator: dr Ewa Gładkowska (Wydział Sztuki, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski)
11.30 - A. Tarasiuk (Królikarnia, Muzeum Narodowe w Warszawie), Pomnik olsztyński w kontekście życiorysu i twórczości Xawerego Dunikowskiego
12.00 - A. Rzempołuch (Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie), Pomnik Wyzwolenia Ziemi Warmińskiej i Mazurskiej w Olszynie w świetle źródeł
12.30 - M. Gałęziowska (Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie), Pomnik i miejsce. Recepcja pomnika Dunikowskiego w Olsztynie
13.00 - Dyskusja
13.30 - Przerwa
Panel III - Niechciane dziedzictwo. O pomnikach w nowych czasach
Moderator: prof. dr hab. Rafał Makała (Wolny Uniwersytet w Berlinie)
15.00 - P. Żuchowski (Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie), Usuwanie pomników w świetle prawa i praktyk instytucji konserwatorskich w Polsce
15.30 - W. Baraniewski (Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie), O komunistycznych pomnikach w postkomunistycznych czasach (Przypadek Dunikowskiego i Szapocznikow)
16.00 - Tadeusz J. Żuchowski (Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza), Pomnik jako dzieło sztuki
16.30 - Dyskusja
17.00 - Zakończenie obrad
Granit z ciekawą przeszłością – krótka historia pomnika
W czerwcu 1948 roku w Olsztynie odbywała się konferencja miejska Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej. Podjęto na niej uchwałę o przemianowaniu placu Kopernika (obecny plac Bema) na plac Armii Czerwonej i zamiarze ufundowania tam pomnika wdzięczności czerwonoarmistom. Dodajmy, że była to najwyższa pora na tego typu czyn w stolicy regionu na Ziemiach Odzyskanych. Przez ludową ojczyznę przelewała się fala wdzięczności. W Lublinie takowy obelisk stanął już pod koniec 1945 roku, w Katowicach w 1947, nawet w czeskiej Pradze odsłonięto niezgorsze dzieło w 1946 roku. Prace nad podobnymi dowodami uznania czynu zbrojnego Armii Czerwonej trwały w wielu innych miastach.
Pod koniec 1948 roku maszyna urzędnicza zazgrzytała, kiedy Regionalna Dyrekcja Planowania Przestrzennego stwierdziła, że ma inne plany względem dawnego placu Kopernika, wówczas Armii Czerwonej, a obecnie placu Bema. Cel był szczytny, więc już w 1949 projekty urbanistów zmieniono. Pierwszy zamysł pomnika, autorstwa profesora Stanisława Horno-Popławskiego, z masywną postacią Nike nie wzbudził zachwytu „czynników”. Na początku 1949 roku sytuacja zaczęła się klarować. Zmieniono lokalizację wskazując na plac w centrum miasta, przy powstającym budynku Urzędu Wojewódzkiego, a autorem pomnika został Xawery Dunikowski. Postać nietuzinkowa o bogatym życiorysie. Przede wszystkim rzeźbiarz o podobno trudnym charakterze. Nauczyciel akademicki i więzień obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Wiosną 1949 roku artysta odwiedził Olsztyn i zachwycił się możliwościami, jakie przed nim stanęły, a właściwie leżały w postaci granitu z niemieckiego pomnika spod Olsztynka.
Ówczesnym władzom nie mieściło się w głowie, by taki pomnik przetrwał. Powstał przecież jako dowód skutecznego niemieckiego odwetu za klęskę pod Grunwaldem w 1410 roku. Cała legenda bitwy pod Tannenbergiem była przez władze niemieckie budowana właśnie wokół tego mitu.
Rozbiórkę pomnika pod Olsztynkiem, skąd miano pozyskać materiał rozpoczęto w dziesiątą rocznicę wybuchu wojny pod rozwiniętymi sztandarami cechowymi Izby Rzemieślniczej z Olsztyna. Rafał Bętkowski, niestrudzony badacz dziejów Olsztyna, który w 2011 roku, w miesięczniku Debata opisywał budowę pomnika cytował tam przypowieść o czterech mężczyznach z Olsztynka, którzy na własnych barkach przynieśli kilkudziesięciokilogramowy blok granitowy. Życie Olsztyńskie w 1954 roku wymieniało czterech członków olsztyneckiego TPPR: „Stanisława Taińskiego, Józefa Kowalskiego, Stanisława Ząbkiewicza i J. Wasilewskiego”, którzy mieli dokonać tego ambitnego czynu. Znowuż w 1994 roku w ALBO (Aktualności Lokalne Biuletyn Olsztynecki), w rocznicowym numerze z okazji bitwy tannenberskiej wspomniano legendę, jakoby to milicjant z Olsztynka w czynie partyjnym przeniósł jedną z płyt. Jednak mit ten prostowano wyjaśniając, że mogło chodzić o obywatela z Sudwy o nazwisku Jaroń, który słynął z nadludzkiej siły i w ramach zakładu o litr spirytusu, przyniósł płytę do Kortowa, gdzie zatrzymał go patrol MO.
Olsztyńska prasa nawoływała, by łożyć na budowę Pomnika Wdzięczności w Olsztynie, bo miała być to inicjatywa oddolna. Nawet radni oddali diety za jedno z posiedzeń na ten cel. W 1949 roku, w rocznicę wybuchu II wojny światowej olsztyńscy kolejarze zobowiązali się do oddawania 0,5 proc. miesięcznych zarobków przez cały rok. W ich ślady poszli jak donosiło Życie: „pracownicy Bezpieczeństwa, Służby Polsce, Centrali Mięsnej, Ligi Kobiet, Związku Samopomocy Chłopskiej, PGR, PSL”.
Życie Olsztyńskie 2 września 1949 roku dokładnie opisywało, jak ma wyglądać nowy pomnik. Wspomniano o „starosłowiańskich dolmenach” wysokości ponad 12 metrów. Na jednym z owych „menhirów” miała znajdować się płaskorzeźba przedstawiająca żołnierza radzieckiego, a na drugim tuzin scen z naszej historii. Sam projekt zmieniał się, a Dunikowski renegocjował terminy zakończenia prac.
Sama budowa pomnika przebiegała nie bez problemów. Niekiedy brakowało prozaicznych materiałów budowlanych i narzędzi. Kamieniarze wykonali zbyt głębokie wcięcia w blokach i trzeba było to poprawiać. Rzeźby tworzyli uczniowie Dunikowskiego: Edward Koniuszy i Tadeusz Sieklucki. Wśród pracujących był także Ryszard Wachowski, wówczas student II roku krakowskiej ASP. Dunikowski miał problem z postacią żołnierza więc pozował do niej jeden z artystów – Antoni Kostrzewa. W rozmowie ze Stanisławem Brzozowskim (Gazeta Olsztyńska, rok 2007, nr 116, s 7) wspominał, że budową pomnika żywo interesował się Mieczysław Moczar, nawet kiedy już nie był wojewodą olsztyńskim. Przyjeżdżał, wizytował, zapraszał twórców do kawiarni.
W końcu pomnik odsłonięto 21 lutego 1954 roku, dwa dni przed świętem Armii Czerwonej. Rzeźbiarze pracowali do ostatnich chwili, nawet na dwudziestopniowym mrozie. Delegacje z podolsztyńskich wsi na uroczystość przyjeżdżały kuligami. Były przemówienia, kwiaty, przyjęcie meldunku od sztafety narciarskiej. W Życiu wymieniono zasłużonych przy budowie: „kierownik budowy Z. Jaroszewski, kierownik robót rzeźbiarskich E Koniuszy, rzeźbiarze Tadeusz Sieklucki, Antoni Kostrzewa, przekuwacze Antoni Ślązak, Józef Kierat, Czesław Kubicki, Stefan Oporski, Zdzisław Ciszewski, kamieniarze Józef Maucha i Sosnowski”. Na lewym „pawilonie” lub „pilonie” jak wówczas pisano wykazali się: „Bitwald i Osiecki, kamieniarze Edmund Kopalczyk i Roman Czapski”. Przy okazji wyliczano, iż z sąsiednich województw na konto budowy pomnika wpłynęło 450 tysięcy złotych, w czynie społecznym przepracowano 6500 godzin wartości 350 tysięcy złotych, spod Olsztynka przywieziono tysiąc ton granitu, a na każdy pylon zużyto go po 470 ton.
Źródło surowca – pomnik spod Olsztynka
Tannenberg - Denkmal pod Olsztynkiem powstał z inicjatywy Związku Weteranów Prowincji Prus Wschodnich. Pomysł narodził się w 1919 roku. W dziesiątą rocznicę bitwy marszałek Paul von Hindenburg wmurował kamień węgielny. W 1925 sąd konkursowy z 400 projektów wybrał plan berlińskich architektów Waltera i Johannesa Krugerów. Przez następne dwa lata 200 robotników pracowało przy budowie monumentu. Na planie ośmiokąta wybudowano osiem granitowych wież o wysokości 23 metrów. Mur łączący wieże miał wysokość sześciu metrów. W okresie międzywojennym było to miejsce pielgrzymek i manifestacji patriotycznych, w tym organizowanych przez władze nazistowskie. W nocy z 21 na 22 stycznia 1945 roku niemieccy saperzy wysadzili w powietrze dwie wieże.
Sylwetki naukowe referentów i moderatorów:
Referenci:
dr hab. Waldemar Baraniewski, historyk sztuki, badacz sztuki współczesnej. Prof. Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Wcześniej profesor nadzwyczajny Uniwersytetu Warszawskiego. W 1987 r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy Architektura Warszawy okresu realizmu socjalistycznego zaś w 2001 r. habilitację na podstawie rozprawy Kazimierz Skórewicz (1866-1950). Architekt, konserwator, historyk architektury. Kierownik Katedry Historii Sztuki Polskiej Najnowszej. Prowadzi badania nad sztuką powszechną i polską XIX i XX wieku. Krytyk i kurator wystaw. Współzałożyciel i członek Rady Naukowej Fundacji ARS AURO PRIOR i Fundacji Polskiej Sztuki Nowoczesnej. Członek Rady Naukowej Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie i Muzeum Sztuki w Łodzi.
dr hab. Jacek Friedrich, historyk sztuki. Wykładowca na Uniwersytecie Gdańskim, Dyrektor Muzeum Miasta Gdyni (od 2013 r.). Doktorat na Uniwersytecie Gdańskim. Jego zainteresowania badawcze obejmują dzieje architektury nowoczesnej ze szczególnym uwzględnieniem okresu po 1945; dzieje ochrony zabytków; nowożytną i nowoczesną architekturę gdańską; związki pomiędzy kulturą wizualną a ideologiami w XIX i XX w., a także ilustrację książkową w Polsce po 1945. Pomysłodawca i współorganizator wystawy „Niechciane dziedzictwo” poświęconej architekturze XX wieku w Gdańsku i Sopocie (CSW „Łaźnia”, Gdańsk 2005). Neue Stadt in altem Gewand. Der Wideraufbau Danzigs 1945-1960 (Köln-Weimar-Wien 2010, wyd. pol. Odbudowa Głównego Miasta Gdańska w latach 1945-1960, 2015), Walka obrazów. Przedstawienie wobec idei w Wolnym Mieście Gdańsku (2018).
dr Małgorzata Gałęziowska, doktor nauk społecznych, kustosz dyplomowany w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Ukończyła historię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika (1996), socjologię na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II (2002). Autorka i współautorka scenariuszy wystaw oraz publikacji na temat rozmaitych historycznych przykładów tożsamości, kultury organizacyjnej, stylów komunikacji, pracy, ideologii i propagandy, m. in. monografii Cechy instytucji totalnej na przykładzie kultury organizacyjnej Więzienia Progresywnego w Jaworznie (1951-1956) (2019); Tożsamość organizacyjna mniejszości niemieckiej na Warmii i Mazurach (2017).
prof. dr hab. Anna Kutaj-Markowska, historyk sztuki, prof. zwyczajny Uniwersytetu Wrocławskiego, badacz sztuki współczesnej. Była gościnnym profesorem na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie (semestr 2007/2008) oraz na UAM w roku 2016/2017. Absolwentka historii sztuki na UJ i studiów doktoranckich w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie. Na jej doświadczenie zawodowe składa się praca w Biennale a później Triennale Grafiki w Krakowie, praca tłumacza i przewodnika, kuratorowanie wystaw, współpraca przy takich międzynarodowych przedsięwzięciach jak wystawa Gilberta i George'a The Cosmological Pictures w Pałacu Sztuki w Krakowie (1991) i wystawa Alana Davie w Galerii M w Krakowie. Jej zainteresowania badawcze obejmują sztukę amerykańską ostatniego półwiecza, sztukę polską PRL-u jak i po 89.
Andrzej Rzempołuch, historyk sztuki, badacz sztuki obszaru Warmii i Mazur, starszy kustosz, kierownik Działu Sztuki Dawnej i Rzemiosła Artystycznego w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie. Absolwent Uniwersytetu Warszawskiego1973–78 (praca mgr: Architektura kościoła farnego w Ornecie pod kier. prof. Piotra Skubiszewskiego). W kręgu jego zainteresowań badawczych znajdują się: architektura gotycka i nowożytna, rzeźba późnogotycka na terenie dawnego państwa krzyżackiego, środowisko artystyczne Warmii i Prus Książęcych w XVI-XVIII w., sztuka luterańska w Prusach Książęcych, przekazy ikonograficzne jako narzędzie pracy historyka sztuki, ochrona zabytków architektury. Autor wielu wystaw, publikacji naukowych i popularnonaukowych.
Agnieszka Tarasiuk, artystka, kuratorka i działaczka społeczna, absolwentka warszawskiej ASP. W 2000 r. wraz z pracownikami Galerii Arsenał w Białymstoku założyła Stowarzyszenie Edukacji Kulturalnej WIDOK, pomysłodawczyni i koordynatorka cyklu projektów w Domu Ludowym w Sokolu na Podlasiu, dyrektorka Domu Pracy Twórczej w Wigrach (2008–2010). Obecnie kurator Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni w Warszawie. Badacz twórczości Dunikowskiego.
dr hab. Jan Stanisław Wojciechowski, artysta, krytyk sztuki, animator kultury i kulturoznawca, wykładowca akademicki. Prof. Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, członek PAU. W latach 2000-2014 wykładowca Uniwersytetu Jagiellońskiego, w latach 2006-2012 profesor UKSW. Twórca obiektów rzeźbiarskich i aranżacji przestrzennych. W latach 1990-1996 dyrektor artystyczny Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku. Kieruje projektami społecznymi, artystycznymi i naukowymi. Pisze artykuły, eseje i książki na temat praktyk i idei artystycznych, przemian kulturowych. Autor m.in.: Postmodernistyczna kultura sztuk pięknych (1995), Kultura i polityki (2004), Władze widzenia (2015).
Piotr Żuchowski, historyk sztuki, absolwent Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2003–2007 był wicemarszałkiem województwa warmińsko-mazurskiego, w latach 2007–2008 podsekretarzem stanu, a następnie do 2015 r. sekretarzem stanu w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W latach 2010–2015 był Generalnym Konserwatorem Zabytków. Od 2017 r. pełni funkcję Dyrektora Muzeum Warmii i Mazur. Za szczególne zasługi na rzecz ochrony dziedzictwa narodowego otrzymał nagrodę: „MEMORIA SPIRITUS MATERIA” oraz Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
prof. dr hab. Tadeusz J. Żuchowski, historyk sztuki, prof. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Stopień doktora i doktora habilitowanego uzyskał na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2001-2006 profesor nadzwyczajny na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Członek Komitetu Nauk o Sztuce PAN. Badacz sztuki europejskiej. W ostatnim czasie zajmuje się kwestiami pamięci, zwłaszcza w relacjach polsko-niemieckich. Autor między innymi książki: Poskromienie materii. Nowożytne zmagania rzeźbiarzy z marmurem kararyjskim Michał Anioł, Bernini, Canova (2011) oraz – wspólnie z Beatą Medyńską Gulij – European Topography in Eighteenth-Century Manuscript Maps (2018).
Moderatorzy:
dr Ewa Gładkowska, historyk sztuki, adiunkt w Pracowni Przedmiotów Teoretyczno- Metodycznych Instytutu Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Doktorat na KUL pisany pod kierunkiem prof. Tadeusza Chrzanowskiego. Członkini Grupy Roboczej Polskich i Niemieckich Historyków Sztuki i Konserwatorów.
Główne obszary badań: historia sztuki nowoczesnej, historia estetyki, socjologia sztuki oraz dziedzictwo kulturowe Warmii i Mazur.
prof. dr hab. Piotr Juszkiewicz, krytyk i historyk sztuki, prof. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Stopień doktora i doktora habilitowanego uzyskał na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Profesor gościnny w Estonian Academy of Arts, Institute of Art History, Tallin (2012) oraz na Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie (2008). Badacz zagadnień związanych z formacją nowoczesną, rosyjskiej i polskiej architektury i urbanistyki; nowoczesne projekty organizacji przestrzennej; utopie architektoniczne i społeczne; badania nad filmem (relacje pomiędzy oficjalnym dyskursem ideologicznym w PRL a filmową twórczością tzw. „Polskiej szkoły filmowej”) oraz nad polskim dokumentalnym filmem o sztuce. Organizator 2017 międzynarodowej konferencji Obraz, historia i pamięć Warszawa 2017. Autor m.in.: Od rozkoszy historiozofii do gry w nic. Polska krytyka artystyczna czasu odwilży (2005) i Cień modernizmu (2013).
prof. dr hab. Rafala Makała, historyk sztuki, obecnie Profesor Uniwersytetu Technicznego w Berlinie. Stopień doktora i doktora habilitowanego uzyskał na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 1992–1995 pracował w BWA w Szczecinie, od 1995 r. na Uniwersytecie Szczecińskim. W latach 2003–2012 był wicedyrektorem Muzeum Narodowego w Szczecinie. Badacz przemian miasta w zmieniających się sytuacjach politycznych, oraz sztuki Szczecina. Autor między innymi książek: Między prowincją a metropolią. Architektura Szczecina 1891–1918 (2011), Nowoczesna praarchitektura. Architektoniczne pomniki narodowe w wilhelmińskich Niemczech, 1888–1918 (2015).
Podpis pod fot. archiwalne: Autor Zbigniew Grabowski, Archiwum Muzeum Warmii i Mazur
Fot. współczesna: Autor Łukasz Kulicki, Muzeum Warmii i Mazur
https://www.debata.olsztyn.pl/wiadomoci/polska/6904-oswiadczenie-swietej-warmii-nt-szubienic-program-konferencji-25-10-najnowsze-slajd-kafelek.html#sigProId3cebfabe21
Skomentuj
Komentuj jako gość