W jaki sposób Aleksander Łukaszenko doszedł do władzy i jak ją przez 26 lat utrzymał. Dlaczego właśnie teraz społeczeństwo odrzuciło dyktatora? - na ten temat Kultura Liberalna rozmawiała z wicedyrektorem Ośrodka Studiów Wschodnich Wojciechem Konończukiem. Przedsztawiamy głównej wątki tej rozmowy. Cała rozmowa TUTAJ
Aleksander Łukaszenka jest prezydentem Białorusi od 1994 roku. Wygrał w demokratycznych wyborach, w II turze dzięki świetnemu słuchowi społecznemu. (Były to do tej pory jedyne demokratyczne wybory w tym kraju). Był trybunem ludowym, który został wyniesiony do władzy na hasłach walki z korupcją i powrotu do stabilności socjalnej. To był trzeci rok po upadku ZSRR, kiedy wiele przedsiębiorstw przestało normalnie funkcjonować i doszło do masowego zubożenia społeczeństwa.
Przez lata był naprawdę popularnym politykiem. Nie dopuścił, jak w Rosji do kryminalizacji państwa i rozkradzenia majątku, głodu i bezrobocia. Dwie trzecie gospodarki to sektor państwowy, zapewnił stabilną pracę i płacę. Białoruś stała się bogatsza od Ukrainy. Sprzyjała mu sytuacja gospodarcza i specjalne relację z Moskwą. Zawdzięczał im subsydia rosyjskie w postaci zupełnie nierynkowych dostaw ropy i gazu. Jeszcze na początku XXI wieku były szacowane na dwadzieścia kilka procent PKB Białorusi. Potem wsparcie było stopniowo ograniczane, dzisiaj to jest około 10 procent PKB, ale to cały czas bardzo dużo. Eksport generował niemal 60 procent PKB. Białoruś kupowała ropę po cenach niemalże wewnątrzrosyjskich. Potem przerabiała ją w dwóch dość nowoczesnych rafineriach i eksportowała w świat. Sam eksport produktów naftowych to około 20–25 procent, a w przeszłości nawet jedna trzecie całości eksportu, a jednocześnie kilkanaście procent wpływów do białoruskiego budżetu. Jednak ceny rosyjskiej ropy i gazu dla Białorusi są coraz wyższe. W tym momencie ceny gazu są już niemal rynkowe, natomiast w ciągu czterech kolejnych lat gospodarka białoruska będzie płacić także rynkowe ceny ropy. Będzie to oznaczało koszt rzędu 4–5 procent PKB.
Wielkim sukcesem był Park Wysokich Technologii w Mińsku utworzony w 2005 roku (sfinansowany przez Chiny). Przydała się tradycyjnie silna na białoruskich uniwersytetach matematyka i wysoki poziom kierunków technicznych. Białoruskie talenty nie musiały emigrować za granicę w poszukiwaniu pracy. Powstała supernowoczesna wyspa na morzu neosowieckiej gospodarki. Ma ona własny reżim prawny, jest zwolniona z większości podatków. Z najnowszych danych wynika, że rozwija się w błyskawicznym tempie. Zatrudnia 63 tysiące osób i generuje już około 5 procent białoruskiego PKB. To w Parku powstałą np. gra komputerowa „World of Tanks”, która odniosła globalny sukces. EPAM Systems to firma obecna na nowojorskiej giełdzie, założona przez dwóch Białorusinów. Jej kapitalizacja giełdowa wynosi 18 miliardów dolarów. Dziesiątki tysięcy białoruskich informatyków, nie ruszając się z własnego kraju, pracują dla Doliny Krzemowej. I nie przypadkiem informatycy stali się jednym z filarów protestów.
PRZYCZYNY PROTESTÓW
1. ZAŁAMANIE GOSPODARKI W 2015 roku po raz pierwszy od kilkunastu lat odnotowano spadek PKB. Od kilku lat białoruska gospodarka znajduje się w stagnacji. Kryzys zaczął się zatem przed koronawirusem, a pandemia jeszcze go spotęgowała.
na początku roku w gospodarkę białoruską silnie uderzył trwający kilka tygodni kryzys energetyczny w relacjach białorusko-rosyjskich. Rosyjska ropa przestała płynąć do białoruskich rafinerii, co wynikało ze sporu cenowego na tle politycznym. Rosjanie chcieli politycznych koncesji w formie kolejnego etapu integracji, a Łukaszenka odmówił.
Mamy sytuację, w której rosną aspiracje społeczne, natomiast nie rosną płace. Ceny produktów, zwłaszcza mięsnych, są w Mińsku znacznie wyższe niż w Warszawie, chociaż płace są znacznie niższe. Na prowincji zarabia się 200–300 dolarów miesięcznie, w Mińsku trochę więcej, 500–600 dolarów. Biorąc pod uwagę relację do cen, jest to niewiele.
2. KORONAWIRUS Bezpośrednim detonatorem było nieefektywne podejście do koronawirusa. Niektórzy nawet mówią z tego powodu o koronarewolucji. Władza nie tylko zbagatelizowała, ale wręcz wyśmiewała zagrożenie, śmiała się z chorych. Aleksander Łukaszenka twierdził, że na koronawirusa się nie umiera. Powiedział tak w ostatnich tygodniach przed wyborami. On stwierdził, że jak ktoś jest stary, to po prostu umiera. Białorusini poczuli, że nawet taka najbardziej fundamentalna wartość, jaką jest zdrowie ich i bliskich, została podważona przez władzę.
3. Z czasem reżim stawał się także coraz bardziej anachroniczny. W ogóle nie dostrzegał tego, że w społeczeństwie powstały nowe kanały komunikacji, nowe media.
3. ZŁAMANIE MONOPOLU NA INFORMACJĘ. W 2010 roku również mieliśmy masowe protesty po sfałszowanych wyborach. Jednak wtedy internet był dobrem luksusowym, nie było także smartfonów. Obecnie sieć społecznościowa i komunikator Telegramu złamała monopol informacji. Jak ktoś został pobity lub zabity, to po kliku godzinach pół Białorusi o tym wiedziało. Najpopularniejszy kanał to NEXTA Live, który ma w tym momencie ponad 2 miliony odbiorców. Robi go diaspora białoruska w Warszawie. Jego założycielem jest 22-letni Sciapan Puciła. Jest to Białorusin, który 3 lata temu musiał uciekać z kraju z powodów politycznych. I stworzył najpopularniejsze medium na Białorusi. Po pierwszych kilku dniach protesty nie zostały skutecznie stłumione, tylko wybuchły z nową siłą, ze względu na błędy popełnione przez reżim – ofiary masowych aresztowań i pobić zostały bardzo szybko pokazane w Telegramie.
WYBORY
Stara opozycja jest kanapowa, słaba, skłócona i niepopularna. W ogóle nie wystawiła kandydata. Tymczasem mniej więcej od kwietnia wiadomo było, że te wybory będą inne niż wszystkie poprzednie. Wystartowali kandydaci z nomenklatury Łukaszenki i silnie związani z Rosją. Wywołało zdumienie, że długoletni szef jednego z białoruskich banków, jeden z najbardziej rozpoznawalnych w świecie finansów Białorusinów, był dyrektorem banku Gazpromu w Rosji, Wiktar Babaryka, zgłosił swój akces do wyborów. Następnie jako kolejny kandydat dołączył Waleryj Cepkała, były ambasador Białorusi w USA i minister spraw zagranicznych – współtwórca Parku Wysokich Technologii. Do tej dwójki dołączył później Siarhiej Cichanouski, który jest najbardziej popularnym białoruskim wideoblogerem. Pieniadze na jego założenie zarobił w Rosji.
W pierwszej kolejności władze wyeliminowały Cichanouskiego. Został wsadzony do aresztu zanim udało mu się złożyć wszystkie dokumenty umożliwiające kandydowanie w wyborach. Wtedy jako kandydatka zarejestrowana została jego żona Swiatłana Cichanouska. Potem zamknięto Babarykę, a Cepkale zakwestionowano co drugi podpis uniemożliwiając mu kandydowanie. Na polu bitwy została Cichanouska. Władze nie widziały zagrożenia w nauczycielce angielskiego i gospodyni domowej. Jednak to na nią zagłosowali Białorusini i wiedzieli, że wybory zostały sfałszowane w sposób drastyczny.
CO DALEJ?
Zdaniem Konończuka, to Łukaszenka jest odpowiedzialny za obecny stopień uzależnienia Białorusi od Rosji. Jego utrzymanie się u władzy będzie dla białoruskiego społeczeństwa, Polski i UE najgorszym scenariuszem. Łukaszenka będzie miał wrogie relacje z Zachodem, niestabilną sytuację społeczną i będzie zdany na łaskę i niełaskę Kremla. Obserwujemy teraz bardzo szybkie budowanie podmiotowości społeczeństwa białoruskiego i tożsamości białoruskiej. Obydwa się to na niebywałą skalę. To może zadziałać jako szczepionka na ewentualne rozszerzenie wpływów rosyjskich.
Czy Polska może w jakiś sposób angażować się w proces pokojowy na Białorusi?
Łukaszenka nie chce negocjatorów. Uważa, że wygrał wybory i sprawa jest zamknięta. Czytam czasami o pomysłach, według których Unia razem z Rosją miałyby wejść w rolę negocjatora między białoruską władzą a społeczeństwem. Jest to jednak nierealne, ponieważ Moskwa się na to nie zgodzi. Uznaje Białoruś za swoją wyłączną strefę wpływów. Gdyby sytuacja stanęła dzisiaj w miejscu, byłby to idealny scenariusz dla Rosjan.
- W każdym wariancie powinniśmy wspierać społeczeństwo, a nie władzę - twierdzi Konończuk Władza odejdzie, a społeczeństwo zostanie. W społeczeństwie białoruskim już teraz jest dużo sympatii dla Polski i Polaków. Nie prowadzimy w tym momencie żadnej dwuznacznej gry. Jasno opowiedzieliśmy się po jednej ze stron tego konfliktu, czyli po stronie społeczeństwa obywatelskiego, co w przyszłości powinno przynieść nam korzyści.
Z kolei Łukaszenka w ostatnich tygodniach powraca do narracji o tym, że Polska rzekomo marzy o rewizji granic do stanu sprzed wojny. Dlatego utrzymanie się Łukaszenki przy władzy będzie oznaczało długotrwały kryzys w relacjach polsko-białoruskich, ze wszystkimi tego konsekwencjami również dla polskiej mniejszości na Białorusi, której prawa są od wielu lat gwałcone.
Kluczowe jest utrzymanie białoruskiej suwerenności i podmiotowości, a w naszym interesie jest jej wspieranie. Co więcej, polskie interesy wobec Białorusi są praktycznie tożsame z interesami Litwy, Ukrainy, a pewnie też Łotwy. Jest zatem wielkie pole do współpracy. To dobrze, bo głos wyrażony w grupie znaczy więcej niż głos samotny.
opracował A.Socha
INNE ZDANIE na temat tego, co leży w interesie Polski wobec Białorusi prezentują Jacek Bartosik, Bartłomiej Radziejowski i Marek Budzisz. Witold Jurasz powiedział: „Boję się scenariusza, w którym ludzie wychodzą na ulice, władza używa siły, a wygrywa na tym Rosja, bo w interesie Kremla jest brutalna pacyfikacja demonstracji, która sprowokowałaby Unię Europejską do nałożenia sankcji. To ograniczy pole manewru Łukaszence i w efekcie jeszcze głębiej wepchnie Białoruś w ramiona Rosji”. Wkrótce przedstawię szerzej ich punkt widzenia.
BIAŁORUŚ PLAN ZWYCIĘSTWA !
Przyjaciele, przed wami ogólny strategiczny plan tego, jak zwrócimy władzę narodowi i spełnimy trzy narodowe postulaty. To krańcowo ważny tekst. A od jutra zaczniemy szczegółowo opisywać wszystkie działania taktyczne odnoszące się do tego planu.
CEL PLANU
Metodami pokojowymi wywierać niezwykle silną presję na reżim, tak aby osiągnąć trzy narodowe postulaty:
• Wygnanie Łukaszenki i przeprowadzenie nowych, wolnych wyborów
• Uwolnienie wszystkich więźniów politycznych
• Uczciwe osądzenie wszystkich winnych morderstw, tortur i pobić Białorusinów
CO SIĘ WIĘC WYDARZYŁO ?
Wybory prezydenckie 9 sierpnia wygrała Swietłana Tichanowska,,która obiecała, że jeśli będzie wybrana, przeprowadzi nowe, wolne wybory. Głosowała na nią absolutna większość Białorusinów. Odtąd zaczyna się przełomowy moment w historii współczesnej Białorusi. Łukaszenko, siły bezpieczeństwa, urzędnicy bezcelnie sfałszowali wynik wyborów, po czym zabili co najmniej czterech cywilnych obywateli. Tysiące innych Białorusinów zostało aresztowanych, bitych i torturowanych. Wielu spośród nich wróciło okaleczonych fizycznie i psychicznie. Swietłana Tichanowska została wydalona z kraju za pomocą gróźb KGB.
Od tej chwili narodziła się nowa Białoruś, do której należy absolutna większość narodu. I są okupanci, którzy z przerażeniem, posiniałymi z wysiłku palcami trzymają się władzy.
MY MAMY PRAWDZIWEGO PREZYDENTA I ORGAN PRZEDSTAWICIELSKI
Z inicjatywy Swietłany Tichanowskiej została powołana Rada Koordynacyjna (Координационный Совет (КС), która otrzymała pełnomocnictwa do pełnienia platforma negocjacyjną, jeśli okupanci zdecydują się pertraktować spełnienie postulatów narodowych. Do Rady Koordynacyjnej przystąpiło 600 zasłużonych dla Kraju osób, którzy są zdecydowani przywrócić władzę narodowi w sposób pokojowy. Przeraziło to najeźdźców tak, że natychmiast zaczęły się naciski na liderów Rady Koordynacyjnej.
Białorusini stawiają opór okupantowi powołując umowne „fronty” oraz umowne „ministerstwa” dla budowy równoległych mechanizmów funkcjonowania państwa.
TWORZENIE FRONTÓW !
Biorąc pod uwagę to, że stanowimy większość, nastał czas pomyśleć o szerszej perspektywie. Energię milinów wolnych Białorusinów należy zjednoczyć i skierować w konkretne punkty oporu. Te punkty nazywamy umownie „frontami”.
FRONT PROTESTU
• Cotygodniowy marsz wskrzeszenia niepodległości
• Łańcuchy solidarności, wyjścia na rejony, działania twórcze i kreatywne
• Strajki różnego rodzaju w zakładach produkcyjnych i usługowych, od strajku włoskiego po pełnozakresowe
• Strajki i akcje pracowników budżetowych: nauczycieli, lekarzy, sportowców, pracowników mediów publicznych
• Strajki i akcje studenckie
FRONT EKONOMICZNY
• Wycofanie depozytów z banków państwowych, całkowite zignorowanie ich wszystkich usług
• Wstrzymanie lub opóźnianie płatności podatków. Wypłaty wynagrodzeń gotówką w kopertach (w miarę możliwości)
• Ignorowanie produktów spożywczych i odzieży produkowanych w państwowych przedsiębiorstwach. Zakupy produktów z prywatnej produkcji i importu.
• Opóźnienia w płatnościach za media. Zapłać minimum, ostatniego dnia płatności.
• Odmowa realizacji zleceń agencji rządowych i służb bezpieczeństwa. Żadnych usług dla okupantów (młodzieżowych, związkowych, pionierów)
FRONT INFORMACYJNY
• Rozbudowa portalu informacyjnego – Telegram. Zakładajcie konta dla rodziców, dziadków. Zapiszcie ich do głównych kanałów informacyjnych
• Rozprzestrzenianie informacji w sieciach społecznościowych, messendźerach i komunikatorach
• Dystrybucja wiadomości na ulotkach, na podjazdach, w rejonie zamieszkania
• Totalne ignorowanie gazet rządowych
• Tworzenie tematycznych treści wideo i ze zdjęciami, Uruchom kanały w Telegramie na tematy, które nie zostały jeszcze omówione (np. lokalne)
• Wspieraj niezależnych dziennikarzy i blogerów, pomagaj w tworzeniu i badaniu czasochłonnych treści
FRONT POLITYCZNY
• Przeprowadzenie procedury odwołania parlamentarzystów. Tym bardziej, że Wy ich nie wybraliście (uwaga tłumacza – zostali wybrani w sfałszowanych wyborach)
• Masowe wypisywanie się ze wszystkich organizacji najeźdźców
• Ignorowanie wszelkich działań okupantów. Nie chodźcie sami i nie doradzajcie innym uczestniczenia w „dobrowolno-obowiązkowych” imprezach prorządowych
FRONT DZIAŁAŃ PRAWNYCH
• Jeśli zostałeś zatrzymany, zapisuj wszystko co ci się przydarzyło, Powiedzcie o tym dziennikarzom i działaczom na rzecz praw człowieka. Zanotuj wszystkie szczegóły i dane osobowe tych okupantów, którzy sprzedali swój naród, aby nic nie zostało wymazane z pamięci.
• Pomagajcie w ustaleniach dotyczących rannych i zabitych. Zbierajcie dane osobowe wszystkich zaangażowanych w prześladowania: bijących, śledczych, prokuratorów, sędziów, lekarzy sądowych, urzędników. Jeśli masz fotografie lub wideo, przekaż je blogerom i dziennikarzom, należy te materiały zabezpieczyć.
• Pomagajcie ustalić sprawców i osoby zaangażowane w okrucieństwa. Zróbmy to tak, aby nie mogli skryć się za swoimi czarnymi maskami
• Ustalmy dane personalne sprawców, okupantów, fałszerzy i ich pomocników, które muszą być znane w całym kraju. Powiadomcie ich sąsiadów w miejscu zamieszkania. Niech wszyscy wiedzą, kto jest ich sąsiadem.
FRONT MIĘDZYNARODOWY
• Diaspora białoruska już pokazała swoją siłę. Ona powinna zjednoczyć się. Stwórzcie własne organizacje i fundacje wspierające walkę Białorusi.
• Zjednoczcie się wokół Swietłany Tichanowskiej, otoczcie ją wsparciem, przyłączcie się do pracy jej zespołu.
• Przekazujcie prawdę o tym co się dzieje obywatelom i rządom innych krajów. Świat musi poznać, jak Białorusini walczą o wolność. Tłumaczcie wiadomości i przeglądy wydarzeń z Białorusi.
• Lobbujcie za interesami narodowymi i przeszkadzajcie okupantom w otrzymywaniu pieniędzy na tłumienie protestów. Szukajcie kontaktów z politykami innych krajów i przebijajcie się z białoruskim programem.
• Pomagajcie tym Białorusinom, którzy zostali zmuszeni do wyjazdu ze względu na swoje bezpieczeństwo. Według możliwości, organizujcie pomoc medyczną i rehabilitację dla ofiar pobić i tortur.
USTANOWIENIE BIAŁORUSKIEGO RUCHU LUDOWEGO / (БНР) BIAŁORUSKI RUCH NARODOWY
• Jak możemy koordynować działania na frontach i prace na konkretnych obszarach ?
• Jak możemy zapewnić: - bezpieczeństwo i powrót do Kraju prawdziwego prezydenta Swietłany Tichanowskiej, - nowe, wolne wybory ?
BIAŁORUSKI RUCH NARODOWY (БНР) / BIAŁORUSKI RUCH LUDOWY
• To określenie całej fali przebudzenia, która powstała tego lata. Każda grupa podobnie myślących ludzi, która razem chodzi na protesty i pracuje na rzecz przemian, już staje się częścią БНР.
• Proponujemy jednoczyć się z waszymi przyjaciółmi, kolegami i bliskimi za pośrednictwem TELEGRAMU. Twórzcie czat koordynacyjny waszej grupy БНР,wybierzcie najbliższe wam fronty, a następnie rozpocznijcie systematyczną pracę na wybranym kierunku.
• Nawiązujcie kontakty z innymi grupami, koordynujcie z nimi działania, a jeśli to możliwe, łączcie działania i siły. Przestrzegajcie zasad bezpieczeństwa informacji, wspierajcie znanych wam lokalnych liderów lub stawajcie się liderami.
CEL БНР
• Osiągnięcie zwycięstwa na wszystkich frontach i powrót do Kraju prawdziwego prezydenta Swietłany Tichanowskiej
• Przeprowadzenie nowych, uczciwych wyborów i przyjęcie nowej Konstytucji
BUDOWA NOWEJ BIAŁORUSI
O ile zadaniem frontów jest walka z okupantem, to równolegle z nimi musimy budować swoje mechanizmy i służby, które będą służyć i pomagać bezpośrednio narodowi z pominięciem władz okupacyjnych. Dla ułatwienia nazwijmy je „ministerstwami”.
MINISTERSTWO EKONOMII
• Tworzenie na osnowie botów TELEGRAMU serwisów pozwalających kupować walutę, produkty rolne, zamawiać usługi i towary bezpośrednio u producentów
• Popularyzacja idei witryn z ogłoszeniami i „pchlich targów” jako własnego systemu rynkowego
• Tworzenie „białych list” biznesu: Kawiarni, restauracji, indywidualnych przedsiębiorców, firm i biznesów, które nie współpracują i nie wspierają z okupantem
• Tworzenie „czarnych list” , na których będą figurowali wszyscy przyłapani na współpracy i wspieraniu okupantów
MINISTERSTWO SOLIDARNOŚCI
• Prace fundacji Solidarności wspierających ofiary represji i pozbawionych zatrudnienia
• Pomoc ukierunkowana bezpośrednio na rzecz osób, które ucierpiały, które są na pierwszej linii frontu, w tym również i dziennikarzy
• Tworzenie funduszy pomocowych w regionach i małych miastach
• Utworzenie kierownictwa prawnego w oparciu o prawa człowieka, które będzie zajmowało się pomocą wszystkim, przeciw którym okupanci prowadzą postępowania karne i administracyjne
• Utworzenie botów, stron i serwisów do poszukiwania pracy i pracowników dla tych, którzy stracili pracę przez okupantów
• Obsługa przekwalifikowania i sponsorowania osób bez pracy do nowych specjalności
MINISTERSTWO POMOCY MEDYCZNEJ
• Pomoc medyczna i rehabilitacja udzielana ofiarom działań karnych
• Udzielanie pomocy psychologicznej wszystkim potrzebującym, którzy ucierpieli podczas ostatnich wydarzeń
MINISTERSTWO POMOCY SPOŁECZNEJ
• Podatki, których nie przekazujecie okupantom, skierujcie na pomoc potrzebującym. Wspierajcie swoich rodziców, dziadków i babcie, pomagajcie emerytom w waszych blokach lub tym, którzy mają trudną sytuację materialną
• Nie zapominajcie o sierocińcach, domach inwalidów, domach opieki, o wszystkich, którzy potrzebują naszej pomocy
• Działania charytatywne nigdzie nie są realizowane. Podczas, gdy twoje podatki były wydawane na premie dla tłumiących protesty i zakup granatów ogłuszająco-oślepiających, cały świat zbierał pieniądze na chore dzieci.
• Zadbamy o waszych bliskich, którzy mogą stracić pracę z powodu złamania gospodarki zniszczonej przez ekonomię okupantów.
MINISTERSTWO OCHRONY
• Tworzenie grup wolontariuszy, którzy będą monitorować prowokacje w czasie tłumienia marszów i akcji protestacyjnych
• Tworzenie lokalnych sił porządkowych w waszych rejonach, które będą tłumić prowokacje okupantów skierowanych na niszczenie samochodów i mienia obywateli
• Tworzenie grup rozpoznawczych, które będą rejestrować dane personalne służb siłowych celu opisania ich działań i deanonimizacji.
Wybierajcie sami lub z waszą grupą (БНР) ministerstwa i kierunki, w których włączysz się aktywnie do pracy w budowie Nowej Białorusi. To tylko osnowa planu, który będzie na bieżąco aktualizowany, a szczegóły publikowane w postaci konkretnych instrukcji. Wy możecie łatwo zaadoptować go do swoich predyspozycji i sytuacji.
Wierzymy, że jeśli miliony Białorusinów skierują swoje siły i energię we właściwe miejsca, to będzie ostatnia jesień dla okupacyjnego reżimu.
Prześlijcie ten plan wszystkim swoim przyjaciołom, zakładajcie grupy БНР, wybierajcie właściwą dla siebie robotę i angażujcie swoje otoczenie, i tak właśnie władza wróci do narodu.
Niech żyje Białoruś !
(с) Nexta
31 sierpnia 2020
Tłum. Jacek Pachucki
Fot. Serge Serebro, Wikimedia Commons.
Skomentuj
Komentuj jako gość