Wspomóż jedyny portal na Warmii i Mazurach, który nie boi się publikować prawdy o politykach i jest za to ciągany po sądach. Nigdy, przez prawie 18 lat istnienia, nie dostaliśmy 1 grosza dotacji publicznej. Redaktorzy i autorzy są wolontariuszami. Nr konta bankowego Fundacji „Debata”: 26249000050000450013547512. KRS: 0000 337 806. Adres: 11-030 Purda, Patryki 46B
Władze Pieniężna przekazały w piątek Instytutowi Pamięci Narodowej zdemontowane popiersie sowieckiego generała Iwana Czerniachowskiego. Będzie to pierwszy eksponat w zbiorach skansenu dawnych pomników komunistycznych, który zamierza stworzyć ta instytucja.
Konflikt w niewielkim mazurskim mieście Korsze przybiera na sile, staje się coraz bardziej dramatyczny. Od trzech lat duża grupa mieszkańców stara się o zamknięcie działającego tam Zakładu Recyklingu Akumulatorów. Przedsiębiorstwo, które miało zajmować się bezpieczną i ekologiczną rozbiórką zużytych akumulatorów najwyraźniej zatruwa środowisko i szkodzi zdrowiu ludzi.
Czytaj więcej: 2 980 proc. przekroczenia norm ołowiu w Korszach
Radni PiS pytają prezydenta Olsztyna o list, w którym miał zobowiązać się do budowy spalarni śmieci. Złożyli w tej sprawie interpelację na sesji Rady Miasta Olsztyna 27 kwietnia.
"Naród, który traci pamięć, przestaje być Narodem
– staje się jedynie zbiorem ludzi, czasowo zajmujących dane terytorium"
Marszałek Józef Piłsudski
Dzieje nowoczesnego, prywatnego szkolnictwa polskiego na Warmii i Mazurach, przed II wojną światową stanowiących część niemieckiej prowincji Prusy Wschodnie, sięgają okresu plebiscytu. Wiosną i latem 1920 roku m.in. w Gietrzwałdzie nauczano dzieci w języku polskim. Porażka plebiscytowa nie osłabiła dążeń polskiej mniejszości narodowej do posiadania własnych szkół. Dnia 11 listopada 1921 roku w Olsztynie założono Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię. Na czele organizacji stanęli główni inicjatorzy jej powstania: ksiądz Karol Langwald, Jan Baczewski i Jan Brzeszczyński. Członkowie Towarzystwa, spośród których warto wymienić takich aktywnych działaczy, jak ksiądz Wacław Osiński, Franciszek Barcz, Edward Turowski czy Jan Boenigk, mimo przeszkód stawianych przez niemieckie władze, podejmowali starania o powstanie oraz uregulowanie prawne funkcjonowania polskiego szkolnictwa. Momentem przełomowym stało się uchwalenie (31 grudnia 1928 roku) przez pruski parlament (Landtag), dzięki kilkuletnim zabiegom posła Jana Baczewskiego, „Ordynacji dotyczącej uregulowania szkolnictwa dla mniejszości polskiej w państwie pruskim”. Wejście w życie tego aktu normatywnego, dnia 21 lutego 1929 roku, otworzyło drogę wspomnianemu wcześniej Towarzystwu do zorganizowania polskich szkół: 15 na Warmii (głównie południowej) – w Brąswałdzie, Chaberkowie, Gietrzwałdzie, Giławach, Jarotach, Lesznie, Nowej Kaletce, Olsztynie, Pluskach, Purdzie, Skajbotach, Stanclewie, Unieszewie, Worytach i Wymoju (wszystkie miejscowości w dzisiejszym powiecie olsztyńskim) – oraz jednej na Mazurach – w Piasutnie (pow. szczycieński), gdzie pracował i zmarł Jerzy Lanc. Dalsze utrzymanie każdej z tych placówek (o oficjalnej nazwie „Katolicka Szkoła Polska w [danej miejscowości]”) również wymagało wielu działań i ciągłych starań (po dojściu do władzy nazistów wręcz walki), jednak ich istnienie, w latach 1929-1939 (nierzadko w prywatnych domach), stało się symbolem realnego uznania praw Polaków w Niemczech, a osoby nauczycieli (często jednocześnie kierowników szkół), np. Maria Zientara-Malewska, Otylia Teszner-Grothowa, Bolesław Jeziołowicz, Ryszard Knosała, Edward Turowski, Paweł Jasiek, Józef Groth, Jan Maza, Bronisław Chabowski i Wojciech Gromadecki, wpisały się na trwałe w historię naszego narodu na Warmii i Mazurach. Ostateczny kres działalności szkół, podobnie, jak innych organizacji ruchu polskiego w regionie, przyniósł wybuch II wojny światowej (1 września 1939 roku).
Oto krótkie notki, dotyczące czterech szkół (podstawowych, z polskim językiem wykładowym), działających w miejscowościach południowej Warmii:
1) Olsztyn – szkoła polska została otwarta dnia 10 kwietnia 1934 roku, jako ostatnia z powołanych do życia przez Polsko-Katolickie Towarzystwo Szkolne na Warmię, a zarazem jedyna funkcjonująca w mieście; placówka oświatowa, w której pierwszym nauczycielem i kierownikiem był Wojciech Gromadecki, mieściła się w „Domu Polskim” (siedzibie wielu instytucji i organizacji ruchu polskiego na Warmii i Mazurach) przy ówczesnej Bahnhofstraße (dzisiejszej ulicy Partyzantów); na zdjęciu.
Drugim kierownikiem został Ryszard Knosała (jeden z najaktywniejszych działaczy m.in. Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech); z uwagi na fakt, że w olsztyńskiej szkole udało się zorganizować osiem klas oraz np. drużynę harcerską, znajdowała się ona pod stałym nadzorem przedstawicieli niemieckiej administracji; istniała do 1 września 1939 roku.
Nauczycielami w polskiej szkole w Olsztynie byli:
Wojciech Gromadecki – pierwszy kierownik (1934–1938),
Władysława Styp-Rekowska (1936–1938),
Wiktor Skąpski (1938),
Ryszard Knosała – drugi kierownik (1938–1939),
Konrad Smolarczyk (1938–1939).
Tablica „szkolna” (z Białym Orłem i znakiem „Rodła”)
na Domu Polskim w Olsztynie
2) Brąswałd – prywatna szkoła z polskim językiem wykładowym funkcjonowała w latach 1931-1938; niemały wpływ na jej powstanie miała postawa i działalność proboszcza brąswałdzkiej parafii księdza Walentego Barczewskiego, choć on sam nie dożył chwili zakładania na Warmii polskich szkół (więcej o tym wybitnym „Synu ziemi warmińskiej”:
http://www.debata.olsztyn.pl/wiadomoci/region/4896-nietuzinkowy-ksiadz-z-pewnej-warminskiej-miejscowosci-najnowsze-kafelek-slajd.html);
przy szkole funkcjonowała biblioteka, chór młodzieżowy oraz drużyna harcerska.
Kierownikami i nauczycielami w szkole polskiej byli:
Wojciech Gromadecki (1931–1934),
Adam Kołodziej (1934–1935),
Konrad Sikora (1935) – zastępstwo z powodu braku nauczyciela,
Józef Tomke (1935–1938).
Dawna szkoła polska w Brąswałdzie
Tablica na polskiej szkole w Brąswałdzie
3) Gietrzwałd – Katolicka Szkoła Polska, otwarta w dniu 10 kwietnia 1929 roku, jako jedna z czterech pierwszych na Warmii (obok placówek w Chaberkowie, Nowej Kaletce i Unieszewie), działała do 1933 roku; w tym czasie szkoła oraz osoby w niej nauczające pozostawała pod obserwacją i naciskiem niemieckich władz, które szukały pretekstu do zlikwidowania placówki, funkcjonującej w tej tak ważnej dla Polaków, ze względu na objawienia Matki Bożej (Maryja mówiła do polskich dziewczynek po polsku) oraz istniejącą księgarnię i drukarnię Andrzeja Samulowskiego, miejscowości; po zamknięciu szkoły dzieci chcące kontynuować naukę w ojczystym języku musiały uczęszczać do podobnej placówki w Worytach.
Nauczycielami i jednocześnie kierownikami szkoły byli:
Władysław Jankowski (1929),
Bronisław Chabowski (1929–1933).
Budynek szkoły polskiej w Gietrzwałdzie
Tablica na dawnej polskiej szkole w Gietrzwałdzie
4) Giławy – polska szkoła istniała, pomimo szykan i inwigilacji, w okresie od czerwca 1931 roku do sierpnia 1939 roku; w 1932 roku na placówkę napadła bojówka hitlerowska z Pasymia (powodem był prawdopodobnie fakt, iż pierwszy kierownik Tomasz Setny był obywatelem polskim, jego następca – Edward Turowski – posiadał obywatelstwo niemieckie), z kolei na nauczycielu Franciszku Schnarbachu usiłowano wymusić decyzję o przejściu do pracy w szkole niemieckiej; z tych względów kierownicy placówki pozostawali w ścisłym kontakcie z członkami Związku Polaków w Niemczech.
Nauczycielami i jednocześnie kierownikami w szkole byli:
Tomasz Setny (1931–1932),
Edward Turowski (1932–1933),
Paweł Trzciński (1933–1936 i 1938–1939),
Franciszek Schnarbach (1936–1938).
Dom, w którym mieściła się polska szkoła w Giławach
P.S. Już wkrótce przedstawię informacje o kolejnych polskich szkołach, funkcjonujących na Warmii w okresie międzywojennym, wraz ze współczesnymi fotografiami budynków, w których się mieściły.
Zdjęcie tytułowe przedstawia Dom Polski w Olsztynie.
Radosław Nojman
z wykształcenia prawnik, z zamiłowania historyk; działacz społeczno-polityczny;
autor cyklu artykułów pt. Miejsca pamięci narodowej w województwie warmińsko-mazurskim;
jeden z redaktorów strony internetowej www.pisolsztyn.org.pl
oraz „Olsztyńskiej Strony Rowerowej” (www.rowery.olsztyn.pl/wiki).
Czytaj więcej: Szlakiem przedwojennych, polskich szkół na Warmii (cz. 1)
Na moim domu flaga wisi przez cały rok.