Bogdan Bachmura

Powrócić na Warmię

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 24 październik 2021 19:44

Bogdan Bachmura

Do napisania tego teksu zainspirowała mnie Ada Romanowska, dziennikarka „Gazety Olsztyńskiej”. Jej artykuł „Jak przenieść Olsztyn na Warmię” (z 17/08/2021) to kolejny, zatroskany głos na temat wyparcia Warmii ze świadomości Polaków, kojarzonej, w jednym, turystycznym pakiecie z Mazurami.

Gdzie zatem popełniamy błąd, że Warmia jest trochę jak kwiatek przy mazurskim kożuchu? – pyta pani Romanowska. Przypomina także dotychczasowe próby promocji Warmii: Kopernika w czapce Che Guevary, ciasteczka „Warmiaczek” czy naklejki na samochody „Warmia jest miła”. I pyta czytelników, czy może mają jakieś inne pomysły na promocję Warmii.

W grudniu 1945 roku „Wiadomości Mazurskie” opublikowały wiersz warmińskiego poety Alojzego Śliwy Warmia czy Mazury: Gdym powrócił na Warmię / dziw mnie spotkał-jako żyję / na Warmię przyjechałem /a Mazury tu zastałem / Lecz gdzie wzrok mój rzucę-wszędzie / Czy w gazecie, czy w urzędzie / Wszystko głosi-nawet mury / że tu teraz są Mazury.

To nie przypadek, że taką właśnie, mazurską Warmię zastał po wojnie poeta. Takie przypadki wtedy się nie zdarzały. Gdy w 1772 roku urzędnicy protestanckich Prus wkraczali na Warmię, dokonując jej zaboru i likwidując autonomię, pierwszym ich zajęciem było zerwanie herbów kapituły i biskupa i zastąpienie ich pruskimi orłami. Później był „Kulturkampf”, a następnie hitleryzm, którym zawsze chodziło o to samo – o zniszczenie katolickiego oblicza Warmii. A mimo to, nie tylko w pamięci Śliwy, przedwojenna Warmia była tu, gdzie zawsze była.

Na dzisiejszej Warmii, podobnie jak w całej Polsce, obowiązuje nadzorowana przez państwo swoboda wyznania, a Kościół katolicki cieszy się szczególną pozycją. Skoro zatem zmieniło się tak wiele, to dlaczego wszystko pozostało jak w wierszu Alojzego Śliwy? Dlaczego kolejne próby powtórnego sklejenia warmińskości z jej historycznym terytorium przyjmują postać groteski?

Redaktor Romanowska zarzuca im przypadkową akcyjność i zaleca długoterminową strategię. Przydałaby się więc rewolucja w zmianie myślenia statystycznych Kowalskich - dodaje.

Trudno odmówić ogólnym radom red. Romanowskiej słuszności, choć są to racje z kategorii powszechnie akceptowanych. Więc jeśli pyta o pomysł na promocję Warmii, to odpowiedź jest prosta i powszechnie znana - red. Romanowskiej także.

Scenariusz na długoterminową strategię jest gotowy od dawna. Zawiera gotowe, chwytliwe hasło, niezbędne symbole i arcyciekawą, inspirującą narrację. Napisała go historia Warmii, a na wspólnym stole położyli lokalni (choć nie tylko) historycy, którzy ze swojej popularyzatorskiej powinności wywiązali się należycie.

To historia fascynująca, bowiem ustrój Warmii był tworem na wskroś unikalnym. Łączył w jednym ręku władzę świecką i duchowną, ale mieszkańcy Warmii mieli nad sobą dwóch panów: biskupa i kapitułę warmińską. Ta druga była w zakresie władzy świeckiej równorzędnym partnerem biskupa. Jego władzę ograniczały tzw. artykuły zaprzysiężone. Nie spotykane w innych polskich diecezjach, przywodzą na myśl obecną, fundamentalną dla demokracji równowagę władz.

Inny, fascynujący i pouczający dla współczesnych wątek historii Warmii to nieustająca walka o zachowanie autonomii. Pokaz najwyższego kunsztu dyplomacji ludzi pozbawionych militarnej siły, a pomimo to przez 529 lat (!) skutecznie rozpychających się pomiędzy potęgami Zakonu Krzyżackiego, Rzeczpospolitą, Rzymem i Prusami. Doprawdy, jest się dzisiaj od kogo uczyć!

No i długa, zbyt długa jak na objętość tego tekstu lista wielkich postaci. Wśród nich kanonik Mikołaj Kopernik to jedynie rodzynek wydłubany z ogromnego, pełnego nich ciasta.

Na pytanie skąd pochodzę, odpowiadam zawsze: z Olsztyna, ze Świętej Warmii. To wyklucza pytanie o który Olsztyn chodzi, za to powód owej świętości ciekawi zawsze, więc opowiadam... Logo także jest gotowe, mamy przecież historyczny herb Warmii. Symboli także nie trzeba odkrywać. Stoją od dawna przy warmińskich drogach, na szczęście w coraz lepszym stanie. No i to, co najważniejsze: lokalny Kościół, z jego biskupem (obecnie arcybiskupem) na czele i kapitułą warmińską, jako symbolami instytucjonalnej i historycznej ciągłości. Ducha Warmii, z jego głęboko wierzącym ludem i silnymi elitami władzy nagle nie przywrócimy. Brakuje nam ciągłości pokoleniowej, tożsamościowej nici zerwanej przez walec dwóch totalitaryzmów. Miejscowy lud wypchnęli stąd komuniści, a z wiarą i jakością elit nic tak sobie skutecznie nie radzi jak panująca nam liberalna demokracja.

Do skutecznej promocji takiego miejsca jak Warmia niezbędne są trzy rzeczy: historyczna wiedza, duma z jej twórców i odwaga przekazu. Gdy czegoś zabraknie, zaczyna się poszukiwanie bab pruskich. Warto się przy nich zatrzymać, bo to najlepsza ilustracja problemu przed którym stoimy. Stolicę Warmii miały promować wyciągnięte z kapelusza zamierzchłej i nieznanej historii pogańskie posągi. Skończyło się, jak się zakończyć musiało, bo ożywić wizerunkowo trupa można tylko raz i na krótko. Tylko że owa próba „wskrzeszenia” kamiennych posągów, nadania im nazwy i mitycznego znaczenia, nie była przypadkowa. Baby pruskie, zgodnie z duchem naszych czasów, były ucieczką w pogański mit, przed niewygodną, prawdziwą historią.

Przywrócenie polskiemu godłu narodowemu korony nie przywróciło monarchii. Także oparcie wizerunku Warmii na prawdzie o tradycji tej ziemi nie przywróci świeckiej władzy biskupa i kapituły. Masowych nawróceń na wiarę Kościoła też nie spowoduje. Ale innego sposobu na zerwanie z komunistyczną spuścizną wyparcia Warmii zwyczajnie nie ma.

Wiedza to podstawa i początek długiej drogi. Zanim turyści zaczną odróżniać jeziora mazurskie od warmińskich, Warmię trzeba przywrócić jej dzisiejszym mieszkańcom. Zwłaszcza młodzieży. Wlać w ich serca wiedzę i dumę z miejsca zamieszkania. Zrobić z nich ambasadorów warmińskości. Dlaczego, pomimo wielu apeli, nadal tego nie robimy? Na dobry początek proponuję wykorzystać lekcje religii. Jedną w tygodniu. Wszyscy na tym skorzystają. Lekcje religii chyba także.

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Powrócić na Warmię

Zdaniem symetrysty

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 26 wrzesień 2021 12:53

Bogdan Bachmura

Nie wiadomo, co bardziej zdecydowało o lokalizacji Campusu Polska Przyszłości w Olsztynie. Na pewno atrakcyjność położenia i sprzyjająca infrastruktura miasteczka akademickiego, nowoczesne wyposażenie i zwarta struktura, umożliwiająca bliskość zakwaterowania i spotkań.

Nie bez znaczenia był zapewne sprzyjający politycznie teren. Samorząd wojewódzki w rękach koalicji PO-PSL i podobna sytuacja w Radzie Miasta. O prezydencie Olsztyna, coraz wyraźniej deklarującym swoje sympatie po stronie opozycji nie wspominając.

Campus Polska okazał się organizacyjnym sukcesem, co podkreślali niemal zgodnie akredytowani dziennikarze, także „nasz” Adam Socha. I – to co najważniejsze dla Platformy – imprezę skrojoną pierwotnie pod przywództwo Rafała Trzaskowskiego, przekuto na polityczny sukces całej partii. Nowe okoliczności, związane z powrotem Donalda Tuska i tchnięciem w marniejący organizm Platformy nowego ducha, wymusiły korektę scenariusza Campusu. Rafał Trzaskowski, zamiast kopać się z partyjnym koniem, powściągnął swoje aż nadto widoczne, przywódcze ambicje, i zagrał z Donaldem Tuskiem na dwóch politycznych fortepianach. Debata między partyjnymi rywalami oraz jej okoliczności, to coś zupełnie nowego w polskiej polityce. Niewyobrażalnego za „poprzedniego” Tuska, i ciągle niemożliwego w obozie politycznego konkurenta.

Przedstawienie wymyślono i odegrano z dbałością o szczegóły i podział na role. Postarano się, aby podziały wewnątrz partii tworzyły wrażenie kompatybilnej, uzupełniającej się całości. Rafał Trzaskowski to człowiek uosabiający przyszłość partii, odwołujący się do młodszego pokolenia i przesuwający programowy rdzeń partii pod jego coraz bardziej progresywne poglądy.
Donald Tusk ma na początek „pogonić PiS”. Wyciągnął wnioski ze swojej porażki zbyt szybkiego przechyłu partyjnej szalupy na lewą stronę. Akceptuje (w ślad za poparciem większości Polaków) związki partnerskie, ale namawia młodzież, aby w sprawie małżeństw osób tej samej płci spróbowała najpierw przekonać swoje babcie. - Zwróćcie swoim babciom paszport i uszanujcie ich moherowe berety – zdaje się dzisiaj mówić Tusk. Wracamy do korzeni. Na Platformę – jak w 2002 roku – zapraszamy każdego. Wtedy przeciwko partyjniactwu wszystkich partii, teraz do walki z panowaniem jednej.

Jednak pokrywki nad buzującymi wewnątrz partii ideologicznymi namiętnościami nie udało się do końca utrzymać. Sławomir Nitras, człowiek z drużyny Trzaskowskiego, dał sygnał do wymierzenia Kościołowi uczciwej kary opiłowania z pewnych przywilejów. Jak ten przygłuchy dziadek grający w ludowej orkiestrze na oboju, z pamiętnej komedii „Nie lubię poniedziałku”, który wyrywał się do grania, choć mówiono mu: nie teraz!

Z kolei prof. Leszek Balcerowicz zderzył się boleśnie ze światem odrzucenia autorytetów. Niegdyś słuchany z nabożną estymą rynkowo-ekonomiczny guru sympatyków Platformy, uparcie, nie zważając na nowe okoliczności, jedzie starą, wolnorynkową płytą. Tymczasem jako były marksista powinien pamiętać, jak wielkie nadzieje wiązał „wielki filozof” z demokracją, przepowiadając zwycięstwo socjalizmu wszędzie tam, gdzie uda się demokrację wprowadzić. Na dodatek pan profesor nie potrafił złożyć samokrytyki przed nowym, zielonym proletariatem z powodu swoich błędnych poglądów na źródła globalnego ocieplenia. Na oskarżenie o wspieranie morderców ludzkiego gatunku odpalił: Więcej pokory, a mniej klaskania! Na szczęście Balcerowicz to polityczny emeryt, więc obietnica Donalda Tuska oddania władzy młodym zaraz po rozprawieniu się z PiS-em niezbyt ucierpiała.

Sukcesem Campusu Polska było nowatorskie połączenie konferencji, letniej szkoły i swobodnej wymiany poglądów. Atrakcyjna forma, zamknięty charakter imprezy i wybrana na podstawie listy zgłoszeń młodzież dały efekt spontaniczności w granicach możliwej kontroli.

Rzucając ideę Campusu Rafał Trzaskowski zapowiadał poszukiwanie razem z młodymi ludźmi odpowiedzi na najważniejsze pytania. Dlatego zastanawia lista spraw fundamentalnych, które usunięto w strefę milczenia. Być może takie kwestie jak służba zdrowia, zapaść demograficzna, uspołecznienie TVP czy naprawa ustroju państwa, z powodów taktycznych i historycznych skojarzeń z rządami PO uznano za rafy, które najlepiej ominąć. Odpowiedzi nie doczekała się krytyka obecnej Konstytucji oraz postulat koniecznych zmian, skierowane z sali do prof. Andrzeja Rzeplińskiego, jednego z jej ojców założycieli.

Najważniejsze dla polityków Platformy słowa pochodziły od Donalda Tuska i Rafała Trzaskowskiego. Najistotniejszy przekaz jaki usłyszała młodzież z całej Polski padł z ust prof. Marcina Matczaka.

Tusk przyjechał na Campus z obietnicą „pogonienia PiS”. Prekursor politycznej plemienności przybył zewrzeć partyjne szeregi. Na początek oznajmił, że nie znosi symetryzmu. – Trzeba się opowiedzieć! – grzmiał jeszcze przed przyjazdem do Olsztyna. Nowy, tym razem wspólny dla PO i PiS wróg został zdefiniowany. To siejący zwątpienie w partyjnych szeregach defetyści. Nie rozumiejący mądrości etapu wichrzyciele, popisujący się, na szkodę ogółu, samodzielnością myślenia i wnioskowania.

Prof. Matczak mówił jak człowiek z innej planety. Wierzący i praktykujący katolik, przestrzegał przed podziałami na nienawistne plemiona, które są większe niż za komuny. – Nie ufajcie politykom, którzy dzielą ludzi, to krok w kierunku totalitaryzmu – zwracał się do młodzieży Matczak. Nie wiem, co ci dwaj ludzie robili na jednej, partyjnej imprezie. Rzecznik kapitulacji rozumu przed masowymi emocjami i ktoś, kto przed takimi „złymi rewolucjonistami” przestrzega. Ale dobrze, że ktoś o tym pomyślał.

Donald Tusk uniknął pytań o symetryzm, o to, kto ten termin wymyślił i jaką treść zawiera. Z obawy przed autorytetem wodza czy z powodu milczącej akceptacji jego poglądów? Mam nadzieję, że to pierwsze. Bo jak nie, to demokratyczny soft zamordyzm będzie kiełkował coraz szybciej. Nie łamiąc despotycznie woli, ale ją stopniowo naginając ośmieszając swobodę poszukiwania prawdy i resztki zdrowego rozsądku. Przykryty, jak w metaforze Platona, kolorową, demokratycznie uwodzicielską szatą. To Platformie Tuska wychodzi znacznie lepiej niż partii Kaczyńskiego. Ale demokracji i wolności słowa można szkodzić na różne sposoby. Warto o tym pamiętać, gdy średnio raz w tygodniu słyszymy o ich upadku pod ciosami Kaczyńskiego. Warto obserwować, kto najgłośniej krzyczy „łapcie złodzieja!”

Bogdan Bachmura

Czytaj więcej: Zdaniem symetrysty

Dwie etyki (w sprawie przyjmowania imigrantów)

Szczegóły

Opublikowano: środa, 01 wrzesień 2021 08:25

Bogdan Bachmura

Dlaczego Jarosław Kaczyński i rząd polski postanowili odgrodzić się w sposób radykalny od garstki proszących o pomoc imigrantów na granicy polsko-białoruskiej? Dlaczego pozostają głusi na apele Kościoła, wielu organizacji, znaczących osób prywatnych, o głosach opozycji nie wspominając? Odpowiedź jest tak naprawdę prosta…

W 378 r. n. e. liczące ok. miliona ludzi plemię Gotów poprosiło cesarza Walensa o pozwolenie na przekroczenie brzegów Dunaju i pomoc przed nawałą Hunów. Bitnych plemion o nieznanym dotychczas barbarzyństwie i okrucieństwie. Goci takie pozwolenie otrzymali, pod warunkiem oddania broni i odebrania im dzieci, które miały być rozlokowane w różnych prowincjach Cesarstwa. Ostatecznie jednak pierwszy warunek nie został spełniony. Goci, wdzięczni za okazaną opiekę, zobowiązali się do lojalności i posłuszeństwa wobec cesarza. Jednak ich zawiedzione nadzieje oraz nadużycia cesarskich urzędników doprowadziły do czteroletniej wojny podczas której w bitwie pod Adrianopolem zginął cesarz Walens oraz dwie trzecie rzymskiej armii. Ostatecznie skazani na porażkę Goci osiedlili się na terenie cesarstwa, a ich bitni wojownicy zasilili rzymską armię, choć nigdy nie zrezygnowali ze swojej odrębności. Ich przywódca Atanaryk, zaproszony przez cesarza Teodozjusza do Konstantynopola powiedział: Teraz widzę to, w co nigdy nie mogłem uwierzyć, wspaniałość tej olśniewającej stolicy! Doprawdy, cesarz Rzymian jest bogiem na ziemi, a zarozumialec, który ośmiela się podnieść na niego rękę, ponosi winę za przelanie własnej krwi.

Być może powyższa historia wyda się mało adekwatna do napierających dzisiaj na Europę fal uchodźców. Zapewne poczucie dysonansu budzi dysproporcja siły i stopnia organizacji jaką dysponują proszący o pomoc uciekinierzy. Wspólny za to jest odruch pomocy wobec ludzi zagrożonych falą barbarzyńskiej przemocy, biedy i utraty wolności.

Ale nasuwające się w pierwszym odruchu różnice nie powinny przysłaniać cech wspólnych odległych w czasie sytuacji. Przyjęcie pod swoje skrzydła tak licznego i bitnego ludu jak Goci, z tak wieloma cechami odrębności, stanowiło niemożliwe do pokonania wyzwanie. A jednak Cesarstwo to ryzyko podjęło, licząc na zasilenie armii cesarstwa gockimi wojownikami.

Dlaczego zatem Jarosław Kaczyński i rząd polski postanowili odgrodzić się w sposób radykalny od garstki proszących o pomoc uchodźców z Afganistanu? Dlaczego pozostają głusi na apele Kościoła, wielu organizacji, znaczących osób prywatnych, o głosach opozycji nie wspominając?

Odpowiedź jest tak naprawdę prosta, choć krytycy rządu, niesieni falą moralnego oburzenia lub politycznymi kalkulacjami, nie chcą zauważyć, że do sytuacji z uchodźcami mają zastosowanie dwa, prawie odrębne porządki, które Max Weber nazwał etyką przekonań i etyką odpowiedzialności.

Pierwszą z nich w sposób klasyczny kieruje się Kościół katolicki. Przestrzegając zasady rozdziału Kościoła od państwa przedstawia władzy swoje oczekiwania wynikające z ewangelicznego nakazu miłosierdzia bliźniego. Resztę problemów wynikających z przyjęcia uchodźców pozostawia państwu. Z perspektywy dzisiejszej sytuacji Kościoła jest to postawa zrozumiała.

Za to stanowiska moralnych pięknoduchów, widzących problem z jednej, etycznej strony (w tym, co najbardziej przykre – dziennikarzy), zupełnie nie rozumiem. Moralne uniesienie, niewątpliwie szlachetne i potrzebne, nie zwalnia nikogo od myślenia całościowego.

Domeną ludzi rządzących państwem jest kierowanie się etyką odpowiedzialności, czyli brania pod uwagę wszystkich aspektów podejmowanych decyzji: politycznych, społecznych, gospodarczych i także etycznych. Tym bardziej, że wiedza, iż uchodźcy przybyli na granicę z Białorusią, jak w Alternatywach 4, „z tragarzami”, jest powszechna i oczywista. A to oznacza, że na miejsce obecnych 30, dostarczą nam kolejnych 30 tys. Na początek. Byleby wędrówka ludów nie straciła właściwego impetu.

Na widok kordonu mundurowych odmawiających udzielenia jakiejkolwiek pomocy koczującym ludziom cisną się na usta mocne słowa. I wielu ich używa. Ale wybór takiej drogi nie wynika przecież z braku elementarnej empatii polityków, lecz z obawy przed skutkami sprokurowanej przez reżim Łukaszenki prowokacji. Dlatego wprowadzenie przy granicy z Białorusią stanu wyjątkowego nie jest skierowane przeciwko koczującym ludziom, lecz jest reakcją na ewidentnie wrogie postępowanie sąsiedniego państwa.

Ostatecznie istotą sporu nie są przecież koce, śpiwory czy żywność dla Afgańczyków, ale ewentualne przyjęcie do Polski ludzi, którzy zostali w sposób wrogi użyci niczym „żywe tarcze”. A takiemu szantażowi, nawet jeśli nie jest to dosłowny dramat „żywych tarcz”, ulegać nie wolno, bo to eskaluje następne ofiary i kłopoty.

Najbardziej w sporze o uchodźców, nie tylko tych podrzucanych przez Łukaszenkę, denerwuje mnie zmowa milczenia wokół kwestii najważniejszej, a dotyczącej ich religijnego wyznania. Przypomina mi to znaną rozmowę o niebie i chlebie. Oto armia moralistów wytacza najcięższe, wyciskające łzy z oczu działa, zaś rządzący milczą, ze świadomością, że mówienie prostym tekstem wywoła kolejną, jeszcze większą burzę. Rezultat jest taki, że Jarosław Kaczyński wychodzi na anty imigranckiego zakapiora, choć fakty są takie, że Polska, przyjmując emigrantów, głównie z Ukrainy i Kazachstanu, jest w czołówce, zaraz za Niemcami, państw przychylnych imigrantom.

Tomasz Terlikowski na łamach Plusa-Minusa zadaje pytanie, jak prowadzić sensowną politykę imigracyjną i jak uczciwie zachować się wobec uchodźców?
Aby mówić o uczciwości, trzeba równie uczciwie odpowiedzieć sobie na pytanie, dlaczego Europa praw człowieka, toczona rakiem zapaści demograficznej, tak przeraziła się falą uchodźców syryjskich, irackich czy afgańskich, że płaci Recepowi Erdoganowi furę pieniędzy, dając mu tym samym do ręki potężny oręż polityczny, byleby tylko trzymał 4 mln uchodźców w obozach na terenie Turcji? Dlaczego ta sama Europa nie okazuje zaniepokojenia, że Polska, państwo graniczne UE, przyjmuje tylu uchodźców z Ukrainy czy Kazachstanu? Odpowiedzi na to pytanie jest kilka, ale wspólny mianownik stanowi religia przybyszy z Afganistanu i Bliskiego Wschodu.

I tu kłania się wspomniana etyka odpowiedzialności. Nie jest winą Jarosława Kaczyńskiego, że Polacy, najszybciej w Europie ateizujący się naród, nie jest gotowy, podobnie jak inne nacje naszego kontynentu, na przyjęcie zwartych grup ludności wyznających religię Mahometa.
Nie jest winą Kaczyńskiego, że sami, jak Europa długa i szeroka, pozbawiliśmy się zdolności asymilacji ludzi wyznających twarde, transcendentne wartości. Zwłaszcza wyznawców Islamu. Europa stała się pogańska, z rachitycznymi bożkami demokracji, równości, wolności, praw człowieka, których wyznawcy toczą zażarte, wewnętrzne spory o istotę wyznawanych „wartości”.

To prawda, nie wszyscy napierający na granice UE to potencjalni terroryści i nieroby. Ale przytłaczająca większość z nich wiary przodków nie porzuca, co przy dużej dzietności społeczności muzułmańskiej tworzy zupełnie nową, społeczną i polityczną jakość.

Wśród dobrych rad udzielanych polskiemu rządowi są także takie, żeby wybierać spośród emigrantów tych najbardziej Polsce przydatnych. Głównie według kryterium wykształcenia i zawodu. Kłopot w tym, że owi „wujkowie dobra rada” nie podpowiadają, jak i gdzie ustawić wszystkich w kolejce, z dokumentami, których najczęściej nie mają, oraz jakim sposobem odesłać tych, z którymi nam nie po drodze.

Szanowany przeze mnie Robert Mazurek pisze o sobie uczciwie, że jest rozdarty pomiędzy realizmem a chrześcijańskim wzorcem i dobrego rozwiązania nie widzi. Co więcej, niezbyt ufa tym, którzy na podorędziu takowe mają. Mazurek może sobie na to pozwolić. Ale nie ci, którym los w takim momencie wyznaczył odpowiedzialność za naród i państwo. Donald Tusk, świadomy zdania większości Polaków na temat islamskich imigrantów, zachowuje ostrożność i umiar. Ale reszta opozycyjnego planktonu zupełnie odjechała. Być może inny punkt siedzenia coś by tu zmienił, ale bezpieczniej jest tak, jak jest.

Mam także nadzieję, że za kulisami publicznych komunikatów postawa hierarchów Kościoła także jest nieco stonowana. Kościół zbyt często w swoich dziejach musiał godzić racje etyki przekonań i etyki odpowiedzialności, aby nie rozumieć powagi sytuacji. A tak było całkiem niedawno. Okrągły Stół odbył się przecież z błogosławieństwem i pod aktywnym patronatem Kościoła, choć racje moralne stojące za paktowaniem z komunistami wydawały się więcej niż kruche.

Kościół końca IV i XXI wieku to ten sam, założony przez Chrystusa Kościół. Ale ani On, ani jego wierni, dalece nie są tacy sami. Najazd Gotów oraz innych barbarzyńskich ludów niszczył Rzym, ale nie przywracał pogaństwa. W bólach, pozbierana i zlepiona z gruzów imperium, rodziła się nowa jakość, której fundamentem było chrześcijaństwo. Dzisiaj powrót pogaństwa do Europy jest faktem, a przybywający tu muzułmanie „bogów na ziemi” w demokratycznych przywódcach widzieć ani myślą. Czas pokaże, jak długo da się z tym żyć. Jedno jest pewne: masowy napływ islamskich imigrantów znacznie ten okres skróci.
Bogdan Bachmura

Czytaj więcej: Dwie etyki (w sprawie przyjmowania imigrantów)

Trzy twarze demokracji

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 22 sierpień 2021 20:20

Bogdan Bachmura

Według Franka Zappy Polityka to jedna z gałęzi przemysłu rozrywkowego. Winston Churchill ostrzegał, że Polityka to nie zabawa, to całkiem dochodowy interes. Paul Johnson uważał, że Parlament to elekcyjna dyktatura. Każdy z tych panów widział to z innej, zawodowej perspektywy, ale widzowie, którzy 11 sierpnia poświęcili swój czas na oglądanie obrad polskiego Sejmu, mieli rzadką okazję zobaczyć wszystko w pakiecie.

Jak na ironię rozrywki dostarczył, i to chyba na długo, kolega z branży Franka Zappy, niezawodny Paweł Kukiz. Nie wiadomo dlaczego poseł Kukiz, wraz z dwoma kolegami, nagle się zawiesił i zapomniał, że jest ugadany z prezesem Jarosławem Kaczyńskim. Może był wczorajszy? Albo nagle nawiedziły go właściwe dla twórcy egzystencjalne bóle? Dość, że pan prezes potrzebował chwili, aby przypomnieć sejmowemu „artyście” o jego twardych założeniach programowych, które PiS chce koniecznie zrealizować. I pani marszałek Elżbieta Witek, niezawodnie konieczny czas prezesowi zapewniła. Później już poszło gładko. Kukiz wrócił do sejmowego realu, przypomniał sobie, gdzie jest właściwy przycisk do głosowania, i po sprawie.

Ostatecznie zwyciężyła demokracja, choć opozycja krzyczy, że było odwrotnie. Że jej reguły zostały podeptane. I nie wiadomo, kto ma rację. Czy nie Jarosław Kaczyński i jemu politycznie bliscy? Bo czy ważne dla losu państwa sprawy mają zależeć od tego czy ktoś zaspał, przejechał tramwajem właściwy przystanek, albo znów zamknął się w kiblu? Mogło się zdarzyć wszystko. Ale wyrażonej raz na cztery lata przez „lud” wyborczej większości to nie zmienia. Choćby jej część chwilowo przebywała poza Sejmem. Zwłaszcza, jeśli szkodę można naprawić od razu, na tym samym posiedzeniu.

Drugi raz tego wieczora ubawiłem się z powodu lamentów opozycji nad upadkiem parlamentaryzmu i jej świętym oburzeniem z powodu politycznej korupcji posłów.

Oczywiście można na użytek publiczny zakłamywać rzeczywistość i twierdzić, że skoro mamy parlament, to mieliśmy (na przykład za rządów Platformy Obywatelskiej), parlamentaryzm.

Ale tak nie jest i Winston Churchill, syn ziemi będącej kolebką współczesnego parlamentaryzmu, wie co mówi. Otóż parlamentaryzm skończył się wraz nastaniem demokracji i masowego prawa wyborczego. Wcześniej, choćby w Anglii, kandydatów na parlamentarzystów wysuwały wielkie rodziny szlacheckie oraz kręgi ludzi „wykształconych i majętnych”: duchownych, adwokatów, lekarzy, profesorów, nauczycieli, fabrykantów, posiadaczy rolnych. Gentelmenów, których Max Weber nazywa „notablami”. To oni decydowali o wystawieniu kandydatów do parlamentu, ale nie tworzyli nad nimi partyjnej czapy. Tak wybrani parlamentarzyści, będący ludźmi niezależnymi finansowo i wypełniającymi swój mandat za darmo, budowali swoją siłę w parlamencie i poza nim. Tworzyli parlament, a w nim parlamentaryzm.

Umasowienie prawa wyborczego zmieniło wszystko. Zastąpiło parlamentaryzm demokracją. Powstały scentralizowane, partyjne machiny, będące fabrykami konformistów, spośród których deleguje się głodnych karier i apanaży parlamentarzystów, oraz nowy rodzaj przywódcy, zdolnego panować nad ich finansowymi i politycznymi ambicjami. Dopóty, dopóki jego siła samca alfa nie osłabnie i nie pojawią się korzystniejsze oferty. Czy to korupcja, czy może „całkiem dochodowy interes”? Dla parlamentarzystów i reszty krewnych królika, o czym boleśnie przekonał się tym razem Jarosław Gowin.

Jarosław Kaczyński doskonale wyczuwa ducha i mechanizmy demokracji. Wie, że rzeczywiste miejsce władzy, przeznaczone formalnie dla „ludu”, jest puste. Że ten symbolicznie wykreowany poprzez powszechne prawo wyborcze, „suweren”, to systemowa fikcja. Mit, który wypełnił pustkę po dawnej, transcendentnej legitymizacji monarszej władzy. Nie miejsce tu na przypominanie fascynującego skądinąd, trwającego przynajmniej od XVI wieku, równoległego procesu sekularyzacji, indywidualizacji jednostki oraz narodzin „człowieka masowego”. Ten ostatni, będąc w zdecydowanej przewadze, udziela zwycięskiej partii i jej przywódcy „mandatu” do rządzenia. Ale to kolejny pozór. W rzeczywistości rządzący przedstawiciele nie otrzymują od masowego suwerena żadnej instrukcji do rządzenia (tak, jak to miało miejsce w poprzedzającym demokrację parlamentaryzmie), bo jest on do tego zwyczajnie niezdolny. Jest dokładnie odwrotnie, to wybrani przedstawiciele wypełniają uzyskany mandat własną treścią, uwalniając „suwerena” nie tylko od decyzji, ale od jakiejkolwiek odpowiedzialności.
Taka zależność ma swoje, brzemienne w skutki konsekwencje, zależne od tego jak dalece idące prerogatywy przyznają sobie wybrani przedstawiciele.

11 sierpnia marszałek Elżbieta Witek na polecenie partyjnego bossa unieważniła prawidłowo przeprowadzone głosowanie dotyczące odroczenia obrad Sejmu, dając próbkę parlamentarnej, elekcyjnej dyktatury. Nie dla siebie, i nie w interesie swojej partii, ale z „woli ludu” przekazanej im w akcie wyborczym.

Takie metody ma usprawiedliwiać lista trzech ważnych spraw, które ostatnio poróżniły Kaczyńskiego i Jarosława Gowina. Na pozór różnych, ale mających jeden, wspólny mianownik. Uderzenie w przedsiębiorców, samorządy czy TVN, to cios w ludzi samodzielnych, których charakter określają wymagania i obowiązki, a nie przywileje. Pozostających poza opiekuńczymi skrzydłami państwa. A tacy ludzie są dla Kaczyńskiego co najmniej podejrzani. Wobec przedsiębiorców obóz rządzący niejednokrotnie okazywał z trudem tłumioną niechęć, żeby nie powiedzieć, pogardę, czego świeżym przykładem jest obecny projekt podwyżek podatków. W przypadku TVN dodatkowym elementem jest walka o rząd dusz, która w demokratycznym modelu plemiennej konfrontacji stanowi śmiertelne pole konfliktu.

Jarosław Kaczyński nie tylko świetnie zrozumiał istotę demokracji, ale wyciągnął z tej lekcji praktyczne wnioski. Celem i obiektem jego troski jest „człowiek masowy”, którego głównym atutem jest arytmetyczna większość. Michael Oakeshot, wielki filozof polityki, pisał o nim tak: Jest niebezpieczny; nie z powodu poglądów i pragnień, nie ma bowiem żadnych; jest niebezpieczny z powodu poddańczości. Skłonny jest przyznawać władzy politycznej zakres i siłę, jakich nigdy przedtem nie miała (…). Krótko mówiąc, skłonność do bycia „antyjednostką” jest dyspozycją tkwiącą w każdym Europejczyku; „człowiek masowy” jest po prostu kimś, w kim ta skłonność zwyciężyła.

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Trzy twarze demokracji