Bogdan Bachmura

Synod czyli wspólna droga

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 30 styczeń 2022 19:14

Bogdan Bachmura

Człowiek jest tak skonstruowany, że aby zrozumieć coś, co dzieje się po raz pierwszy, szuka porównań do czegoś, co już zna, albo potrafi sobie wyobrazić. Dlatego zapewne nie tylko ja mam kłopot ze zrozumieniem istoty ogłoszonego przez papieża Franciszka synodu pod hasłem: Ku Kościołowi synodalnemu: komunia, uczestnictwo, misja. Papież pragnie, aby każdy mógł się wypowiedzieć.

Niby wszystko jasne, ale Tradycja, obok Pisma Świętego, to główny filar Kościoła. A tam nie znajdziemy nic, co taki synod choćby trochę przypomina. Pozostaje zatem odwołać się do tego co znamy, czyli do świeckich „konsultacji społecznych”. Tylko że ten trop wątpliwości nie rozwiewa. Wręcz przeciwnie, rodzi kolejne pytania. Bo konsultacje dobrych notowań nie miały i nie mają. Za komuny służyły odbudowywaniu „więzi z masami”, rozmywaniu odpowiedzialności za ewentualne porażki lub żyrowaniu z góry powziętych decyzji. Za miłościwie nam panującej demokracji niewiele się zmieniło. Może tylko to, że w pewnych okolicznościach, na różnych szczeblach władzy, konsultacje są obowiązkowe. Ale nadal są dobre na wszystko do czego władzy potrzebna jest „szeroka baza społeczna”. Tym, co ma odróżnić „konsultacje” synodalne od świeckich, to wyrażone przez papieża oczekiwanie właściwego rozpoznania i przekazania „myśli pochodzących od Boga”.

Kościół (nie) z tego świata

Siła Kościoła katolickiego opierała się zawsze na jego organizacji, precyzji głoszonej doktryny i wysokich standardach moralnych. Te przymioty zadecydowały o odporności na prześladowania, skutecznej rywalizacji z pogaństwem starożytnego Rzymu i zwycięskiej walce z licznymi prądami gnostyckimi pierwszych wieków Kościoła. Kłopoty zaczynały się wtedy, gdy któryś z tych filarów ulegał osłabieniu. Dlatego gdy dzisiaj papież wzywa wszystkich katolików do tablicy, to nie dla dyskusji czy taki Kościół jest światu nadal potrzebny, ale do refleksji, czy z takim Kościołem mamy nadal do czynienia. Przynajmniej ja tak rozumiem intencje papieża.

Katastrofizm i poczucie narastającego chaosu to sceneria nieodmiennie towarzysząca historii człowieka. Ale współczesne poczucie niepewności i zagubienia ma charakter szczególny. Próżnię, jaka powstała po upadku wiary w potęgę bogów i tradycję starożytnego Rzymu wypełnił Bóg-Mesjasz chrześcijan, którzy na elementach rzymskiej tradycji posadowili gmach własnej.

Próżnia współczesnego świata Zachodu jest podwójna. Odrzucając chrześcijaństwo, utracono wiarę w oświeceniowy Postęp i mesjańską misję demokracji oraz praw człowieka. Pytanie, kto tę próżnię wypełni. Kto będzie gotowy, gdy człowiek Zachodu ostatecznie potknie się o własne nogi i spojrzy do góry w poszukiwaniu nowych „barbarzyńców”?

Czy będzie to comeback Kościoła? Obecny w nim depozyt wiary i myśli to oferta dla otaczającego nas świata wciąż aktualna. Może bardziej niż kiedykolwiek. Ale wątpliwe, aby skuteczny przekaz tych wartości mógł pochodzić od takiego Kościoła, jaki dziś znamy. Po prostu, aby świat wrócił do Kościoła, Kościół musi być z powrotem sobą – burzą i przewrotem.

Ks. Józef Górzyński Arcybiskup Metropolita Warmiński w Liście Pasterskim przypomina, że Kościół nie jest jedną z organizacji na miarę tego świata. To prawda. Ale to przeświadczenie nie przesądza o skuteczności jego misji. Głęboka świadomość, że Kościół i jego wyznawcy nie są z tego świata, towarzyszyło chrześcijanom pierwszych wieków i określało ich stosunek do świata zewnętrznego. Do żydowskiej Synagogi, do władzy politycznej oraz pogan. Problem w tym, że to, co wtedy miało walor mobilizujący do działania i poświęcenia, dzisiaj brzmi jak demobilizujące zdanie się na wolę Opatrzności. Bo powtarzając za św. Pawłem: Nie bierzcie więc wzoru z tego świata..., jednocześnie Kościół stał się bardzo, zbyt bardzo z tego świata. To trujące przeniknięcie dekadenckich mechanizmów liberalnej demokracji do wewnątrz Kościoła i coraz dalej idące próby systemowej adaptacji, to moim zdaniem największe zagrożenie dla skuteczności misji Kościoła.

Żeby nie poprzestać na ogólnikach, przywołam bolesny przykład pedofilii. Aby walka z tą patologią miała walor w pełni oczyszczający, powinna wyjść z trzewi Kościoła. Być reakcją zdrowej części organizmu na toczącą go chorobę. Tymczasem walkę z pedofilią w Kościele rozpoczęli jego wrogowie. Bynajmniej nie celem oczyszczającego wzmocnienia, ale otwarcia kolejnego frontu walki. Ktoś powie: jak zwał, tak zwał. Ważne są skutki, zwłaszcza dla ofiar. W tej kwestii pełna zgoda. Ale ani ludzie, ani środowiska, które zmusiły Kościół do zajęcia się pedofilią, nie wyręczą nas i nie będą naciskały na walkę z pokrewnym pedofilii grzechem sodomii. Tym problemem Kościół musi zająć się sam.

Piszę o tym, ponieważ każdą listę uwag i przemyśleń o które zwraca się papież trzeba od czegoś zacząć. Na mojej pierwszą pozycję, na czerwono podkreśloną, zajmuje właśnie sodomia.

Grzech, który Bóg w Starym Testamencie nazywa obrzydliwością, a św. Augustyn najgorszym z grzechów, pomimo surowych kar, był obecny w Kościele od wczesnego średniowiecza. Ale nigdy w sposób tak zorganizowany nie wpływał na życie i oblicze Kościoła. Nigdy ludzie nazywani „lawendową mafią”, nie mieli takiego wpływu na jakość jego duszpasterskiej misji i decyzji dotyczących spraw personalnych.

Jeśli publikacje które na ten temat znamy choć w części są prawdziwe, to jest to obraz porażający.

Dyskusja we współczesnym Kościele toczy się wokół spraw fundamentalnych. Padają oskarżenia o zerwanie ciągłości. O zniekształcenie doktryny i liturgii, o upadek obyczajów. Wśród tych wątpliwości sprawa sodomii to nie tylko kwestia obyczajów. To papierek lakmusowy gotowości Kościoła do podjęcia czekających go wyzwań. Trzeba zrobić z tym porządek, zanim obecna niemoc przybierze postać jawnej tolerancji.

Odwołanie się do formuły synodu wiernych niesie ze sobą szansę, ale i poważne ryzyko. Jeżeli oczekiwana energia duchowa zostanie rzeczywiście wyzwolona, to głębokie zmiany będą konieczne. Inaczej zmarnowana energia zamieni się w głęboką frustrację, a wtedy wiele spraw może wymknąć się spod kontroli. Pozostaje wiara, że papież wie co robi. Nawet jeśli synodalne „konsultacje” to jedynie alibi dla scenariusza, który gotowy leży w papieskiej szufladzie.

Powyższe refleksje to wstęp i początek dyskusji synodalnej na łamach „Debaty”. Zapraszamy do niej zarówno kapłanów jak i świeckich. Planujemy także zorganizowanie kilku spotkań. Powoduje nami świadomość, że bez względu na owoce tego synodu, uczestniczymy w historycznej dla Kościoła chwili. Grzech zaniechania byłby w tej sytuacji podwójnie niewybaczalny.

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Synod czyli wspólna droga

Covid prawdę ci powie

Szczegóły

Opublikowano: czwartek, 23 grudzień 2021 22:19

Bogdan Bachmura

40 lat temu Wojskowa Rada Ocalenia Narodowego wprowadziła na terenie całej Polski stan wojenny. Tzw. wojna polsko - jaruzelska była odpowiedzią na powstanie Solidarności – największego wyzwania przed jakim stanął reżim komunistyczny w powojennej Polsce.

Rok temu 30 - letnia III RP stanęła przed swoim największym, dotychczasowym wyzwaniem – wojną z wirusem, który podobnie jak „wirus komunizmu”, zainfekował wielkie obszary świata.

Budowanie analogii pomiędzy tymi odległymi w czasie wydarzeniami wydaje się z istoty rzeczy karkołomne. A jednak coś jest na rzeczy, bo te same hasła, obrony wolności i zachowania bezpieczeństwa, stanowią oś sporu w obu tak różnych przecież wojnach.

Wojna polsko-jaruzelska to był konflikt między MY i ONI. Pomimo internowania 10 tys. najaktywniejszych działaczy Solidarności i wozów pancernych na ulicach miast, w wielu zakładach pracy ludzie w obronie wolności stawili czynny opór. W Kopalni Wujek zginęli ludzie, ruszyły pierwsze podziemne drukarnie, a w ślad za tym kolportaż. Walkę podjęła niewielka część z 10 mln członków Solidarności. W sytuacjach ekstremalnych to rzecz normalna, ale wsparcie milionów Polaków czuliśmy na każdym kroku.

Na początku wojna z coronawirusem była konfliktem pomiędzy MY i ON. Społeczeństwo contra Covid19. Początek pamiętamy wszyscy. 300-400 zachorowań dziennie, a w naszym województwie przez długi czas tylko jedna ofiara śmiertelna. Jednak pomimo drakońskich ograniczeń niemal wszystkich dziedzin życia i towarzyszących im licznych absurdów, obrońców wolności nie było widać. Siedzieli potulnie w domach, wyglądając przez okna na wymarłe ulice miast. Nawet spór o majowe wybory prezydenta „wolnościowców” nie poruszył. Mają różne zdanie, ale w granicach tego, co proponują wystraszone partie. O normalne „święto demokracji”, przy urnach, nikt przy poziomie 400 zachorowań nie walczył.

Daję dolary przeciwko orzechom, że gdyby modlitwy o szczepionkę zostały wtedy nagle wysłuchane, poziom zaszczepienia byłby bliski 100 proc. Wszystko się zmieniło, gdy szczepionki rzeczywiście powstały, a poziom zachorowań sięgnął kilkudziesięciu tysięcy dziennie. Wtedy dała o sobie znać nieznana od 30 lat eksplozja indywidualnej wolności, która objęła ok. 50 proc dorosłych Polaków. Na jej drodze stanęła władza ze swoimi podejrzanymi szczepionkami. Konflikt przeszedł do trójkąta MY-WY-ON.

Wtedy zacząłem zadawać znajomym, tym dobrze pamiętającym czasy komuny, pytanie, czy wtedy przymus szczepień był kojarzony jako przejaw zamordyzmu. Nikt takich skojarzeń nie pamiętał, bo po prostu kwestia tego obowiązku nie wchodziła w obszar konfliktu MY-ONI. Była wspólną sprawą ochrony przed widocznymi wszędzie strasznymi skutkami choroby Heinego-Medina, świeżo opanowanej gruźlicy czy ospy.

Nie ulega wątpliwości, że dzisiaj rządy wszystkich państw znacząco dotkniętych pandemią chciałyby wprowadzenia przymusu szczepień. To z ich perspektywy jedyny, realny sposób na jej względne opanowanie i tym samym wypełnienie podstawowego zadania jakie przed nimi postawiono.

Premier Mateusz Morawiecki tłumaczył niedawno zwłokę z zastosowaniem obostrzeń instynktem wolnościowym Polaków. Gdy przeciwko szczepieniom, czynnie dając wyraz swojej postawie, jest ponad 40 proc. rodaków, którzy w dodatku powołują się na wolność wyboru, a zdecydowana większość jest przeciwko daleko idącym obostrzeniom, to takie argumenty świadczą o poczuciu politycznego realizmu. Ale czy naprawdę w tym wszystkim chodzi o wolność?

Gdy rozmawiam z ludźmi, którzy nie chcą się zaszczepić, to jedynym argumentem jaki słyszę jest strach przed przyszłymi skutkami niedostatecznie sprawdzonych szczepionek. Gdy z takiej wolności korzysta wychowawczyni w przedszkolu albo nauczycielka w szkole, wysyłając całe grupy i klasy na kwarantannę, a ich rodziców na przysłowiowe drzewo (mam tu na myśli konkretne, znane mi przypadki z Olsztyna), gdy na dodatek szanowni pedagodzy (podobnie jak pozostali pracownicy) nie mogą być nawet przepytani na okoliczność zaszczepienia, to czy słowo wolność ma tu prawidłowe zastosowanie?

Dla liberałów i liberalizmu wolność to słowo kanoniczne. Ale tak rozumiana, że wolność jednych nie może istnieć kosztem innych. Z kolei w nauczaniu Kościoła wolność staje się wartością dopiero w łączności z odpowiedzialnością. Zwłaszcza, gdy dotyczy troski o dobro wspólne. Dlatego ogłoszenie: nie będę się szczepił, nie jest żadnym manifestem wolności, ale wyrazem troski o własne bezpieczeństwo. Troski uprawnionej, ale w swojej istocie egoistycznej, pozbawionej kontekstu wspólnotowego.

Covid19 pojawił się w czasie kwitnącej od dziesięcioleci w państwach demokratycznych wyprzedaży wolności obywatelskich w zamian za coraz to nowe formy opiekuńczości państwa. Miłościwie nam panujący demokraci pełnymi garściami czerpali z nieustannej możliwości takiego powiększania zakresu swojej władzy. Wystarczyło zagnać suwerena do urn wyborczych po tzw. mandat do rządzenia i rządzić po swojemu, czerpiąc pełną łychą w zamian za rozdawanie nie swoich pieniędzy.

Gdy na arenę dziejów wszedł bez pytania Covid19, okazało się, że demokratyczny kij także ma dwa końce. Metaforyczny do tej pory suweren zaczął być potrzebny walczącej z epidemią władzy nie tylko przy urnie. Nie jako wyobrażony konstrukt, ale realny podmiot zdolny dzielić odpowiedzialność z walce z niewidocznym i ciągle mutującym przeciwnikiem.

Kłopot w tym, że taki zbiorowy byt nie istnieje, a minister Niedzielski swoje apele o odpowiedzialność może równie dobrze adresować na Berdyczów. Istnieje natomiast zbiór luźnych elektronów, które po swojemu kalkulują, kiedy strach przed wirusem lub prawnymi ograniczeniami weźmie u nich górę nad obawami przed szczepionką. A zbiorowo oczekują, że władza sobie z epidemią poradzi. Najlepiej bez obostrzeń, a tym bardziej przymusowych szczepień. Po to przecież zostali wybrani.

Wprowadzenie stanu wojennego było wyzwaniem rzuconym naszym marzeniom i naszym wyobrażeniom o wolności. Oczywiście tej prawdziwej – zachodniej. Gdy zwycięscy, raczyliśmy się jej pierwszymi haustami, papież – Polak przestrzegał przed skutkami jej przedawkowania. Ale z naukami Jana Pawła II jest jak u Stanisława Lema: nikt nie czyta, a jeśli czyta, to nic nie rozumie, a jeśli nawet rozumie, to nic nie pamięta. Nadzieja w „chińskim wirusie”. Może dar od Komunistycznej Partii Chin pozwoli zrozumieć, co z wywalczoną wolnością zrobiliśmy.

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Covid prawdę ci powie

Sądy (nie)pokoju

Szczegóły

Opublikowano: sobota, 27 listopad 2021 23:19

Bogdan Bachmura

Myślałem, że tylko ja mam takie skojarzenia. Ale gdy zacząłem czytać komentarze na temat planowanego wprowadzenia do polskiego sądownictwa instytucji sądów pokoju, to okazało się, że wcale odosobniony nie jestem. Chodzi o niesławnej pamięci kolegia ds. wykroczeń, które w PRL-u pełniły funkcje organu pozasądowego, działającego przy organach administracji, a od 1990 r. przy sądach rejonowych.

Moja przygoda z tą instytucją miała charakter szczególny, bo ówczesne władze wpadły na pomysł, aby użyć kolegia jako dodatkowe narzędzie gnębienia opozycji, nie zawsze w sprawach bezpośrednio związanych z działalnością. W moim przypadku, po wyjściu z więzienia, funkcjonariusze SB sprawę postawili jasno: wyjazd na Zachód w jedną stronę, albo kłopoty z zatrudnieniem w Polsce. A „nie mania pracy” i ludzi nazywanych przez komunistyczną propagandę „niebieskimi ptakami” system gwarantujący powszechne zatrudnienie nie tolerował.

Jak zapowiedzieli, tak zrobili. Zanim zdążyłem otworzyć prywatną firmę, już w marcu 1984 r. stałem przed szanownym kolegium. Powiadam Państwu, doświadczenie niezapomniane! Do skazania było nas tego dnia sześciu. Wszystkie sprawy to drobne wykroczenia: pobicie, małe kradzieże, ktoś nasikał w bramie. Słowem: „obszczymurki” na wokandzie. Paradne było to, że na salę rozpraw nie wchodziliśmy kolejno, ale wszyscy razem. Gdy pierwszego w kolejności sądzono, reszta się przyglądała. Ja miałem najlepiej, bo byłem ostatni. Pewnie nieprzypadkowo, ale dzięki temu przedstawienie zaliczyłem w całości. W swojej sprawie wnioskowałem o karę śmierci, ale skończyło się, zgodnie z wnioskiem oskarżyciela, „zatrudnieniem” na Żuławach.

Kolegia do spraw wykroczeń, pomimo złej sławy wyniesionej z czasów komuny, działały do 2001 r., kiedy to ich funkcje przejęły sądy grodzkie. Trudno zatem się dziwić, że dzisiaj w dyskusji na temat wprowadzenia sądów pokoju pojawiają się podobne analogie i skojarzenia.

Czy uzasadnione? Intencja ich wprowadzenia jest podobna: odciążenie sądów od rozstrzygania drobnych spraw cywilnych, wykroczeń i najprostszych spraw karnych. Ale to nie wszystko. Sędziowie pokoju mają być bliżej ludzi, bardziej identyfikować się z lokalną społecznością. Głównie dzięki mandatowi uzyskanemu w powszechnych, lokalnych wyborach. I ten pomysł budzi najwięcej sporów oraz kontrowersji. Członków kolegiów do spraw wykroczeń wybirały rady gmin, a kandydaci nie musieli posiadać wykształcenia prawniczego (mieli je przewodniczący kolegiów i ich zastępcy). Teraz będzie konieczne wykształcenie prawnicze i co najmniej trzyletnie doświadczenie zawodowe.

Jednak te kryteria z góry przesądzają o niższych w porównaniu z „normalnymi” sędziami, kompetencjach sędziów pokoju, o doświadczeniu nie wspominając. Ta założona słabość nowej instytucji musi być czymś zrównoważona. Inaczej z idei odciążenia sądów rejonowych od spraw mniejszej wagi będą nici, bo ludzie będą się masowo odwoływali od orzeczeń sędziów pokoju, co dodatkowo wydłuży procedury i utrudni dostęp do wymiaru sprawiedliwości. Zapobiec temu może autorytet sędziów pokoju i wypływająca stąd wiara podsądnych w sprawiedliwe, niezawisłe orzecznictwo. Stąd ten „pokój” w nazwie. Na takie postrzeganie sędziów pokoju ma wpłynąć sposób ich legitymizacji, ale problem w tym, że wybory same w sobie autorytetu nie zapewniają.

Wskazówką na jaką drogę wchodzimy są do pewnego stopnia Stany Zjednoczone, z którymi sędziowie pokoju są najczęściej kojarzeni. Powolny proces kurczenia się zakresu terytorialnego, spadek ich znaczenia oraz zakresu uprawnień rozpoczął się tam już w XIX wieku i trwa do dzisiaj. Zaczął się od aglomeracji miejskich i jeśli realnie funkcjonuje do dzisiaj, to jedynie na amerykańskiej prowincji, gdzie dawny model bliskości lokalnych społeczności umożliwia skuteczną ocenę kandydatów.

Tym bardziej, że powszechne wybory sędziów pokoju nie są tam zasadą. Tak jest w Arizonie czy Teksasie. Ale już w stanie Massachusetts (gdzie instytucja sędziów pokoju trzyma się najmocniej) czy New Hampshire, sędziowie wybierani są przez gubernatorów. Wszędzie jednak kandydaci nie muszą wykazywać się znajomością prawa (w Texasie np. funkcjonuje system ciągłych szkoleń). To tłumaczy z jednej strony stopniowe zanikanie tej instytucji, z drugiej zaś jej trwanie na prowincji, gdzie brak kierunkowego wykształcenia rekompensuje rozpoznawalność i możliwość oceny osobistych przymiotów przyszłych sędziów pokoju.

Sięgam do wzorca amerykańskiego, bo trudno mówić o bliskości obywatela z członkami kolegiów do spraw wykroczeń w jakimkolwiek okresie ich działalności. Amerykańskie sądy pokoju (justices of the peace) funkcjonowały od 1661 r. i powstały na istniejącej glebie lokalnych więzi. Wybory, to tylko ich konsekwencja. Jeśli zatem prezydent Andrzej Duda czy minister Zbigniew Ziobro mówią o zbliżeniu wymiaru sprawiedliwości do obywatela poprzez powszechne wybory i poprzedzającą je kampanię, to jest to jedynie przejaw magicznej wiary w bożka demokracji. Wiary w widmo, którego owocem jest „autorytet” polityków i społeczne „zaufanie” do politycznych elit.

Czy w przypadku wyboru sędziów pokoju może być inaczej? Pozwolę sobie na małą dygresję. Od lat wszelkie propozycje dotyczące koniecznych zmian w Konstytucji pozostają głosem wołającego na puszczy. Główny argument to brak „momentu konstytucyjnego”, czyli brak minimum gotowości do wzajemnego słuchania i współpracy. Abstrahując od winnych takiej sytuacji, trudno nie zadać pytania o podobny moment na sędziów pokoju.

Owszem, w przeciwieństwie do zmian w Konstytucji instytucję sędziów pokoju można wprowadzić zwykłą większością głosów. Można zrobić kolejne wybory, ułożyć listy z cichym poparciem partii dla kandydatów, którzy wcześniej zrezygnują z partyjnych legitymacji, a następnie pomóc im w kampanii wyborczej. I (tego jeszcze nie było), usłyszeć obietnice wyborcze od przyszłych sędziów pokoju! Czyli zmienić wiele, żeby wszystko pozostało po staremu.

Same w sobie sądy pokoju nie są niczym złym, ale o ich sensie decyduje siła lokalnych społeczności. Zdolność współpracy i rozpoznawania lokalnych autorytetów. Umiejętność rywalizacji, ale bez ogłupiającej dominacji politycznych podziałów. Albo takie warunki istnieją, albo nie. Chciałbym napisać, że z sądami pokoju w USA jest tak, jak z referendami w Szwajcarii. Wszyscy o ich potrzebie mówią, ale naprawdę dobrze działają tylko tam. Jednak w Stanach, pomimo tak długiej tradycji, sądy pokoju zanikają. Bo nasz świat się zmienił. Na korzyść czy nie, to już temat na inny artykuł.

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Sądy (nie)pokoju

Powrócić na Warmię

Szczegóły

Opublikowano: niedziela, 24 październik 2021 19:44

Bogdan Bachmura

Do napisania tego teksu zainspirowała mnie Ada Romanowska, dziennikarka „Gazety Olsztyńskiej”. Jej artykuł „Jak przenieść Olsztyn na Warmię” (z 17/08/2021) to kolejny, zatroskany głos na temat wyparcia Warmii ze świadomości Polaków, kojarzonej, w jednym, turystycznym pakiecie z Mazurami.

Gdzie zatem popełniamy błąd, że Warmia jest trochę jak kwiatek przy mazurskim kożuchu? – pyta pani Romanowska. Przypomina także dotychczasowe próby promocji Warmii: Kopernika w czapce Che Guevary, ciasteczka „Warmiaczek” czy naklejki na samochody „Warmia jest miła”. I pyta czytelników, czy może mają jakieś inne pomysły na promocję Warmii.

W grudniu 1945 roku „Wiadomości Mazurskie” opublikowały wiersz warmińskiego poety Alojzego Śliwy Warmia czy Mazury: Gdym powrócił na Warmię / dziw mnie spotkał-jako żyję / na Warmię przyjechałem /a Mazury tu zastałem / Lecz gdzie wzrok mój rzucę-wszędzie / Czy w gazecie, czy w urzędzie / Wszystko głosi-nawet mury / że tu teraz są Mazury.

To nie przypadek, że taką właśnie, mazurską Warmię zastał po wojnie poeta. Takie przypadki wtedy się nie zdarzały. Gdy w 1772 roku urzędnicy protestanckich Prus wkraczali na Warmię, dokonując jej zaboru i likwidując autonomię, pierwszym ich zajęciem było zerwanie herbów kapituły i biskupa i zastąpienie ich pruskimi orłami. Później był „Kulturkampf”, a następnie hitleryzm, którym zawsze chodziło o to samo – o zniszczenie katolickiego oblicza Warmii. A mimo to, nie tylko w pamięci Śliwy, przedwojenna Warmia była tu, gdzie zawsze była.

Na dzisiejszej Warmii, podobnie jak w całej Polsce, obowiązuje nadzorowana przez państwo swoboda wyznania, a Kościół katolicki cieszy się szczególną pozycją. Skoro zatem zmieniło się tak wiele, to dlaczego wszystko pozostało jak w wierszu Alojzego Śliwy? Dlaczego kolejne próby powtórnego sklejenia warmińskości z jej historycznym terytorium przyjmują postać groteski?

Redaktor Romanowska zarzuca im przypadkową akcyjność i zaleca długoterminową strategię. Przydałaby się więc rewolucja w zmianie myślenia statystycznych Kowalskich - dodaje.

Trudno odmówić ogólnym radom red. Romanowskiej słuszności, choć są to racje z kategorii powszechnie akceptowanych. Więc jeśli pyta o pomysł na promocję Warmii, to odpowiedź jest prosta i powszechnie znana - red. Romanowskiej także.

Scenariusz na długoterminową strategię jest gotowy od dawna. Zawiera gotowe, chwytliwe hasło, niezbędne symbole i arcyciekawą, inspirującą narrację. Napisała go historia Warmii, a na wspólnym stole położyli lokalni (choć nie tylko) historycy, którzy ze swojej popularyzatorskiej powinności wywiązali się należycie.

To historia fascynująca, bowiem ustrój Warmii był tworem na wskroś unikalnym. Łączył w jednym ręku władzę świecką i duchowną, ale mieszkańcy Warmii mieli nad sobą dwóch panów: biskupa i kapitułę warmińską. Ta druga była w zakresie władzy świeckiej równorzędnym partnerem biskupa. Jego władzę ograniczały tzw. artykuły zaprzysiężone. Nie spotykane w innych polskich diecezjach, przywodzą na myśl obecną, fundamentalną dla demokracji równowagę władz.

Inny, fascynujący i pouczający dla współczesnych wątek historii Warmii to nieustająca walka o zachowanie autonomii. Pokaz najwyższego kunsztu dyplomacji ludzi pozbawionych militarnej siły, a pomimo to przez 529 lat (!) skutecznie rozpychających się pomiędzy potęgami Zakonu Krzyżackiego, Rzeczpospolitą, Rzymem i Prusami. Doprawdy, jest się dzisiaj od kogo uczyć!

No i długa, zbyt długa jak na objętość tego tekstu lista wielkich postaci. Wśród nich kanonik Mikołaj Kopernik to jedynie rodzynek wydłubany z ogromnego, pełnego nich ciasta.

Na pytanie skąd pochodzę, odpowiadam zawsze: z Olsztyna, ze Świętej Warmii. To wyklucza pytanie o który Olsztyn chodzi, za to powód owej świętości ciekawi zawsze, więc opowiadam... Logo także jest gotowe, mamy przecież historyczny herb Warmii. Symboli także nie trzeba odkrywać. Stoją od dawna przy warmińskich drogach, na szczęście w coraz lepszym stanie. No i to, co najważniejsze: lokalny Kościół, z jego biskupem (obecnie arcybiskupem) na czele i kapitułą warmińską, jako symbolami instytucjonalnej i historycznej ciągłości. Ducha Warmii, z jego głęboko wierzącym ludem i silnymi elitami władzy nagle nie przywrócimy. Brakuje nam ciągłości pokoleniowej, tożsamościowej nici zerwanej przez walec dwóch totalitaryzmów. Miejscowy lud wypchnęli stąd komuniści, a z wiarą i jakością elit nic tak sobie skutecznie nie radzi jak panująca nam liberalna demokracja.

Do skutecznej promocji takiego miejsca jak Warmia niezbędne są trzy rzeczy: historyczna wiedza, duma z jej twórców i odwaga przekazu. Gdy czegoś zabraknie, zaczyna się poszukiwanie bab pruskich. Warto się przy nich zatrzymać, bo to najlepsza ilustracja problemu przed którym stoimy. Stolicę Warmii miały promować wyciągnięte z kapelusza zamierzchłej i nieznanej historii pogańskie posągi. Skończyło się, jak się zakończyć musiało, bo ożywić wizerunkowo trupa można tylko raz i na krótko. Tylko że owa próba „wskrzeszenia” kamiennych posągów, nadania im nazwy i mitycznego znaczenia, nie była przypadkowa. Baby pruskie, zgodnie z duchem naszych czasów, były ucieczką w pogański mit, przed niewygodną, prawdziwą historią.

Przywrócenie polskiemu godłu narodowemu korony nie przywróciło monarchii. Także oparcie wizerunku Warmii na prawdzie o tradycji tej ziemi nie przywróci świeckiej władzy biskupa i kapituły. Masowych nawróceń na wiarę Kościoła też nie spowoduje. Ale innego sposobu na zerwanie z komunistyczną spuścizną wyparcia Warmii zwyczajnie nie ma.

Wiedza to podstawa i początek długiej drogi. Zanim turyści zaczną odróżniać jeziora mazurskie od warmińskich, Warmię trzeba przywrócić jej dzisiejszym mieszkańcom. Zwłaszcza młodzieży. Wlać w ich serca wiedzę i dumę z miejsca zamieszkania. Zrobić z nich ambasadorów warmińskości. Dlaczego, pomimo wielu apeli, nadal tego nie robimy? Na dobry początek proponuję wykorzystać lekcje religii. Jedną w tygodniu. Wszyscy na tym skorzystają. Lekcje religii chyba także.

Bogdan Bachmura
Prezes Stowarzyszenia „Święta Warmia” i „Fundacji Debata”, politolog, publicysta

Czytaj więcej: Powrócić na Warmię