Historia mówi o tym, czym będziemy w przyszłości? Czy zatem powinniśmy się nią interesować? A może, to co było tu w regionie, tu gdzie mieszkamy zaspokaja naszą podstawową chęć poznania świata i jego mechanizmów? Tu, gdzie nie tylko słowa, ale i kamienie mówią? Wystarczy powiedzieć przecież, że architekt Fritz Heitmann projektant neogotyckiego kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa pochodził z Królewca, ówczesnego Königsbergu. I dlatego architekt górną część wieży wzorował na wieży kościoła zamku w tym mieście. Wystarczy spojrzeć na te cztery wieżyczki dookoła głównej, wyciągniętej szpicy. W mieście nad Pregołą ta środkowa była nieco niższa. Ale i tak porównanie dawnej fotografii i rzut oka na olsztyńską świątynię pozwala to niewątpliwe naśladownictwo zauważyć. To także wyraźny znak, że Königsberg był stolicą wschodniopruskiej prowincji.
Odkrywanie dawnych prawd, ich relacji ze współczesnością to jedno z zadań nauki, jej celów.
Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego, w roku 100-lecia śmierci swego patrona w 1918 r. we Lwowie, ale i 100-lecia odzyskania przez Polskę Niepodległości zorganizował 21 czerwca 2018 r. skromne spotkanie (bo tak je nazwano), nawet nie konferencję, w 50 rocznicę swej działalności.
Od razu doszło do polemiki. Naukowcy mają ją we krwi. Różnorodność poglądów, ocen i wniosków wzbogaca naukę. Nie inaczej było na złotym jubileuszu. Prof. dr hab. Wojciech Polak (zarazem przewodniczący Rady Naukowej OBN) mówił o utrwalającym się wymogu publikowania wszystkich prac naukowych wyłącznie po angielsku. Powtórzył, iż jest to „niderlandyzacja” nauki. - Bo jak ma się do tego historia Warmii i Mazur, dzieje Olsztyna?- pytał retorycznie. I dodał: – Kogo w Londynie będą obchodziły przeszłe zdarzenia w stolicy regionu oddane wyłącznie po angielsku?
Może to mieć dalsze reperkusje. Taka powszechna, naukowa „angielszczyzna” może mieć degradacyjne znaczenie dla regionalnych wydawnictw naukowych. Jak np. „Rocznik Grudziądzki”. Ale także dla „Komunikatów Warmińsko-Mazurskich” wydawanych przez OBN, po które, wydawanych wyłącznie po angielsku, nikt nie będzie sięgał.
Dr Jerzy Kiełbik, dyrektor OBN w wystąpieniu „OBN – nauka i popularyzacja” stwierdzał coś przeciwnego. Ośrodek już teraz wydaje „Komunikaty” po angielsku. Nie wszystko, bo tylko czwarty numer w danym roku. Tak było w 2016 r., 2017 r. i będzie w 2018 r. W tym ostatnim przypadku z badań na odzyskaniem Niepodległości. -To jest szansa, że nasze problemy dotrą do szerszego grona naukowego – stwierdzał. –Więcej osób będzie miało wgląd w pracę lokalnych naukowców.
Czyli takie przeniesienie, poprzez język angielski, naszej lokalności na zewnętrzną przestrzeń. Trudno tu mówić o ograniczaniu wyników badań naukowych.
Poprzedni dyrektor OBN prof. dr hab. Stanisław Achremczyk dotknął istoty problemu, dlaczego tak ważne są ośrodki badawcze jak OBN? Choć ten pod względem wielkości kadrowej: 10 pracowników jest przedostatni w kraju. Po nim tylko Muzeum Polaków Ratujących Żydów podczas II wojny światowej im. Rodziny Ulmów w Markowej. Co tam się dzieje? Placówka od swojego powstania angażuje się w cykliczne, ogólnopolskie (np. Noc Muzeów) i regionalne (np. obchody Międzynarodowego Dnia Pamięci o Ofiarach Holokaustu na Podkarpaciu) wydarzenia kulturalne. Muzeum stało się miejscem spotkań ze znanymi postaciami zaangażowanymi w dialog polsko-żydowski i propagowanie pamięci o Polakach ratujących Żydów. Czy ktoś chciałby powiedzieć, że ponieważ muzeum w Markowej jest tak małe, to nie ma dużego znaczenia? Jak widać jest odwrotnie.
Prof. Achremczyk odwoływał się, że humanistyki jako takiej nie wolno zaniedbywać. Gdyż ona pobudza do refleksji nad sobą, nad człowiekiem. „Chce służyć ludziom” i to wcale nie jest trywialne powiedzenie. Zdaniem profesora właśnie te badania naukowe w regionie, ich wyniki i publikacje powodują, że nie jesteśmy jedynie zlepkiem osób zamieszkujących Warmię i Mazury, a mając coraz większą świadomość kim jesteśmy, w tym świadomość historyczną tworzymy wspólnotę na Warmii i Mazurach, trwale osadzoną w przeszłości i teraźniejszości regionu. – Nie możemy kojarzyć się większości tu przyjeżdżających jedynie z wypoczynkiem – dodał St. Achremczyk.
A co z tym angielskim? Numer w 2016 r. poświęcony został w większości Warmii. Czwarty numer w 2017 r. omawia różne aspekty dziedzictwa pruskiego. Kolejne wydanie zawiera materiały będące wynikiem współpracy OBN z badaczami litewskimi. Natomiast przygotowywany numer 4/2018 r. będzie kładł nacisk na odzyskanie przez Polskę Niepodległości i jej echa w Prusach. Projekt finansowany jest ze środków na upowszechnianie nauki Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Opracowywane są wspólne granty: z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim, Uniwersytetem w Kłajpedzie czy też z Nord-Ost Institut w Lüneburgu. OBN współtworzy Sieć Ziem Północnych i Zachodnich, strukturę naukowo-edukacyjną, działając wspólnie z Ośrodkiem „Pamięć i Przyszłość” we Wrocławiu, Instytutem Śląskim w Opolu i Instytutem Zachodnim w Poznaniu. Sieć finansowana jest ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Efekty działań Sieci to czasopismo „Rocznik Ziem Zachodnich”.
Dodatkowo efektem sieci jest wystawa podróżująca (http://szzip.pl/pl/jeAstesmy-stad-i-u-siebie-odpowiedzi-szukajmy-na-wystawie-wrastanie-ziemie-zachodnie-i-polnocne-poczatek/), która zostanie zaprezentowana w Olsztynie w sierpniu 2018 r. na placu X. Dunikowskiego.
W OBN działają dwa zakłady: Badań Historycznych i Badań Wschodnich. W pierwszym z nich prowadzone są obecnie badania nad historią Prusów, dziejami samorządu i społeczeństw w epoce nowożytnej, kształtowaniem elit po 1945 r. W Zakładzie Badań Wschodnich powstają prace poświęcone kościołowi greckokatolickiemu, granicy polsko-rosyjskiej czy też osadnikom ze wschodnich części dawnej Polski na Warmii i Mazurach. W ramach Sieci Ziem Północnych i Zachodnich prowadzony jest program badawczy poświęcony dziejom tego obszaru kraju po 1945 r. Działania naukowe OBN finansowane są przez MNiSW oraz MKiDN (Sieć).
W związku z rocznicą Niepodległości przygotowywanych jest wiele spotkań jak: konferencja międzynarodowa (8 listopada 2018 r.), wydawnictwa (100 wybitnych mieszkańców Warmii i Mazur na odzyskanie Niepodległości, Tadeusz Nowakowski, Józef Piłsudski, Wojciech Kętrzyński). Projekty te finansowane będą przez Samorząd Województwa Warmińsko-Mazurskiego i Miasto Olsztyn.
W 2018 r. kontynuowane są badania: „Bagażu Doświadczeń”; „Źródeł do historii Olsztyna” oraz programu z Historią w III wiek. Wszystkie z funduszy Samorządu Województwa oraz Miasta Olsztyn. Z Wojewodą, Kuratorium Oświaty w ramach programu Niepodległa realizowany będzie konkurs dla dzieci (podobnie jak w 2017 r.) związany ze śladami polskości na Warmii i Mazurach. Konkursowi towarzyszyć będzie wydawnictwo.
Prof. St. Achremczyk zwracał uwagę na znaczenie regionu między dolną Wisłą, a Niemnem, łączenie się z Polakami żyjącymi na Wschodzie. I na znaczenie elit świadomych narodowo. Odniósł się do aktywności dawnego „Pojezierza”, jego wydawnictw. To za czasów „Pojezierza” powstała „Panorama Północy”, wydawano „Warmię i Mazury”.
– Nie mamy czasopisma społeczno-kulturalnego – kończył swoje wystąpienie.
Na przykładzie Markowej można stwierdzić, że nie liczba etatów, a w OBN są zatrudnieni także młodzi naukowcy, a jakość pracy decyduje o znaczeniu ośrodka naukowo-badawczego. Lista wydanych w ostatnim okresie książek, 2016 r.: Stanisław Achremczyk, Sejmik Generalny Prus Królewskich w latach 1526-1772, Praca zbiorowa pod redakcją Stanisława Achremczyka, Warmia w czasach Feliksa Nowowiejskiego, Stanisław Achremczyk, Ignacy Krasicki nie tylko literat, Praca zbiorowa pod redakcją naukową dr Danuty Bogdan, Olsztyn w dokumentach. Wybór źródeł do historii rzemiosła 1474-1950, Praca zbiorowa pod redakcją Jerzego Kiełbika i Barbary Krysztopy-Czupryńskiej. Między barokiem a oświeceniem. Parlamentaryzm, Praca zbiorowa pod redakcja Jerzego Kiełbika Życie codzienne na dawnych ziemiach pruskich. Wierni i duchowni, Ryszard Tomkiewicz, Ułomna samorządność Polski Ludowej. Warmia i Mazury 1945-1990, Seweryn Szczepański Pomezania pruska – przemiany osadnicze i społeczne do połowy XIV w., Praca zbiorowa pod redakcją Stanisława Achremczyka Kętrzyn. Dzieje miasta.
A w 2017 r.: Danuta Bogdan, Robert Syrwid, Ryszard Tomkiewicz, Olsztyn w dokumentach. Wybór źródeł do historii pierwszych lat powojennych 1945-1950, Praca zbiorowa pod redakcją Piotra Bojarskiego i Emilii Janowskiej Bagaż doświadczeń i wspomnień. Relacje osadników polskich na Warmii i Mazurach po 1945 roku, Praca zbiorowa pod redakcja Jana Chłosty, Żyłem jak umiałem… Wspomnienia o Erwinie Kruku, Praca zbiorowa – pokłosie konkursu zorganizowanego w ramach Programu Wieloletniego „Niepodległa” na lata 2017-2021, Świadectwa przeszłości. Jak historia Polski wpłynęła na losy mojej rodziny, wydawnictwa pracowników: Alicja Dobrosielska, Opór – oportunizm – współpraca. Prusowie wobec zakonu krzyżackiego w dobie podboju, osobne wydawnictwo: Regiony i Pogranicza, efekt aktywności Zakładu Badań Wschodnich. W ostatnich dwóch latach OBN wydał 10 własnych pozycji książkowych, po pewnym zastoju w poprzednich latach.
Mimo wszystko wokół tych spraw działamy bardziej jako zlepek, niż wspólnota. Spotkanie w OBN 21 czerwca mogło być wspaniałym momentem działań na 100-lecie Niepodległości. A było aż nadto skromnym spotkaniem. Nie było pana marszałka ani pana prezydenta, nikogo od pana wojewody. Nie chodzi o to, że mają być na każdej imprezie. Ale podkreślanie swoją osobą, na ile tematyka jest ważna dla społeczności regionu. Dlaczego jeszcze nie ma wystawy poświęconej Wojciechowi Kętrzyńskiemu, przemawiającej do wyobraźni? Bo to ten, który jako „von Winkler” odkrył polskie korzenie swojej rodziny. I wspaniale jej bronił tyle lat, prowadził cenne badania naukowe jako dyrektor „Ossolineum” we Lwowie. I zmarł w styczniu w 1918 r., nie doczekawszy wolnej i Niepodległej Polski. Odpowiednie przedstawienie tej wielkiej postaci, jej niesamowitych losów wystarczy jako najlepsze public relations!
W Polsce faktycznie więcej mówi się o polityce historycznej, niż ją realizuje. Sami i świadomie chcemy działać jak zlepek?
Andrzej Dramiński
Radca prawny i publicysta
Skomentuj
Komentuj jako gość