Naród, który traci pamięć, przestaje być Narodem
– staje się jedynie zbiorem ludzi, czasowo zajmujących dane terytorium.
Marszałek Józef Piłsudski
Kontynuując opisywanie dziejów obozu „karnego” (koncentracyjnego) w Działdowie (rozpoczęte na portalu „Deb@ta” w artykule pod tytułem „Konsulat Polski w Olsztynie oraz obozy: nazistowski i sowiecki w Działdowie”), należy przedstawić jeszcze dwie, wymienione wyżej, lokalizacje.
Otóż, kilkanaście tysięcy ofiar nazizmu, przede wszystkim z KL Soldau (pierwotnie pogrzebanych między innymi na Górze Komornickiej oraz w lesie pod wsią Białuty, gdzie dochodziło również do rozstrzeliwań więźniów), ostateczne miejsce spoczynku znalazło na działdowskim cmentarzu. Warto także wspomnieć o systemie tak zwanych podobozów (jeden z nich znajdował się w Iłowie) o charakterze głównie obozów pracy przymusowej.
Masowe groby więźniów „KL Soldau” na cmentarzu w Działdowie
Pomnik na końcu alei z mogiłami
Z kolei w lesie pod Zawadami Małymi (koło Starych Jabłonek, w powiecie ostródzkim), przy drodze z Olsztyna do Ostródy, w nocy z 21 na 22 stycznia 1945 roku hitlerowcy rozstrzelali ponad 100 Polaków – więźniów wyprowadzonych ze zlikwidowanego wcześniej (z uwagi na przełamanie frontu i zbliżające się oddziały Armii Czerwonej) obozu koncentracyjnego w Działdowie. Niemcy, głównie SS-mani, uchodzili, wraz z kolumną więźniów, w kierunku Zalewu Wiślanego, by później (prawdopodobnie drogą morską) przedostać się w bezpieczniejsze rejony III Rzeszy. Naziści, chcąc ratować własne życie i uniknąć odpowiedzialności za wcześniejsze zbrodnie, popełnili kolejną – wymordowali około 120 osób (licząc łącznie z obywatelami Związku Sowieckiego), opóźniających marsz.
Obecnie przy drodze krajowej nr 16, przed wsią Zawady Małe (jadąc z Olsztyna) znajdują się: pomnik i kamienny obelisk, a dalej w lesie – symboliczny cmentarz z postawionym centralnie krzyżem, monumentem i tablicą z nazwiskami pomordowanych.
Pomnik przy szosie pod Zawadami Małymi
Cmentarz
Symboliczny grób – zwłoki ofiar zostały po wojnie pochowane w zbiorowej mogile w Olsztynie
(w pobliżu Szpitala Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji)
Obelisk przy drodze prowadzącej do miejsca martyrologii
Do dziś nie wiadomo, gdzie znajdują się ciała osób, które straciły życie w działdowskim obozie „nakazowo-rozdzielczym”, kierowanym przez sowietów (NKWD).
Pamiętajmy o wszystkich ofiarach dwóch równie zbrodniczych totalitaryzmów: niemieckiego nazizmu i komunizmu sowieckiego…
Czytaj również:
Konsulat Polski w Olsztynie oraz obozy: nazistowski i sowiecki w Działdowie (http://www.debata.olsztyn.pl/wiadomoci/region/5534-konsulat-polski-w-olsztynie-oraz-obozy-nazistowski-i-sowiecki-w-dzialdowie-kafelek-najnowsze-slajd.html)
Radosław Nojman
Skomentuj
Komentuj jako gość