Od czasu rozpoczęcia protestów Euromajdanu na Ukrainie w 2013 roku wiele zostało napisane o kampanii dezinformacji jaką Rosja uruchomiła. Po pierwsze, aby zdyskredytować rewolucję ukraińską i następnie dla usprawiedliwienia aneksji Krymu w marcu 2014 roku i ukrycia bezpośredniej wojskowej inwazji na wschodniej Ukrainie, która doprowadziła do pełnowymiarowej, ale niedocenianej wojny rosyjsko-ukraińskiej (1).
Ta ukraińsko-centryczna kampania dezinformacyjna, w większości przypadków była właściwie identyfikowana jako część szerszej wojny informacyjnej przeciwko Zachodowi. Uruchomiona na długo przed rozwojem wypadków na Ukrainie i rosyjsko-ukraińskiej wojnie, jak argumentowała Anne Applebaum w marcu 2014, wojna informacyjna jest obecnie "prowadzona na bezprecedensową skalę" (2). Pomimo tych i podobnych ostrzeżeń, a także raportów analitycznych (3) Zachód niewiele zrobił dla powstrzymania rosyjskiej wojny informacyjnej. Znamiennym jest, że ponad rok po aneksji Krymu, "The Economist" raportuje, że Europa "budzi się poniewczasie wobec rosyjskiej wojny informacyjnej" (4) i jest to spojrzenie bardzo odmienne od rzeczywistego przebudzenia.
Na obradach Rady Europy w dniach 19-20 marca 2015 przyjęto jako wnioski coś, co nazwano "pierwszym krokiem" perspektywicznej odpowiedzi UE na rosyjska wojnę informacyjną. Rada Europy podkreśliła potrzebę zakwestionowania trwającej rosyjskiej kampanii dezinformacji i zwróciła się do Wysokiego Przedstawiciela, aby w kooperacji z państwami członkowskimi i instytucjami unijnymi przygotował do czerwca (2015) "plan działania w zakresie komunikacji strategicznej " (5). Choć ta inicjatywa jest niewątpliwie godna pochwały, nie jest jasne, czy kraje członkowskie UE będą zdolne do rozważenia tej sprawy z zasługującą na nią powagą. Trudno zaprzeczyć, że takie kraje, jak Hiszpania, czy Portugalia są dalece mniej zaniepokojone rosyjską wojna informacyjną, aniżeli kraje bałtyckie, czy Polska.
Ten artykuł daje spojrzenie na naturę i formy rosyjskiej wojny informacyjnej, oraz odpowiada na pytanie, jak Zachód może podjąć to wyzwanie.
Rosyjska hybrydowa wojna informacyjna
Pojęcie wojny informacyjnej przyjęto za dokumentem Departamentu Obrony USA. Dyrektywę (DoD Directive TS-3600.1) wprowadzono w 1992 roku. W tej dyrektywie uznano dwoistą naturę wojny informacyjnej: defensywną i ofensywną. W czysto wojskowej terminologii Departament Obrony w 1995 roku zdefiniował wojnę informacyjną jako "działania podejmowane dla zachowania integralności własnego systemu informacyjnego przed oddziaływaniem, uszkadzaniem i zakłócaniem przez przeciwnika, a w tym samym czasie oddziaływanie, uszkadzanie lub niszczenie systemu informacyjnego przeciwnika w procesie osiągania informacyjnej przewagi" (6).
Pisząc w 1994 r. Winn Schwartau twierdził, że stosowanie broni kinetycznej, takiej jak pociski, czy bomby powinno być wykluczone z koncepcji rzeczywistej wojny informacyjnej (7). To wyłączenie dodaje ważnego aspektu do natury tego typu wojny: to jest używanie informacji, raczej aniżeli cokolwiek inne, która jest zastosowana do atakowania systemu informacyjnego przeciwnika.
Podobnie , jak w każdym innym kraju, system informacyjny w Rosji jest kompleksem zasobów, ludzi, technologii, metod i procesów gromadzenia, przetwarzania, produkcji i prezentacji informacji. Prezydent Władimir Putin rozpoczął tworzenie obecnego systemu informacji podczas swojej pierwszej kadencji prezydenckiej (2000 - 2004). W tym okresie nie tylko zmiażdżył nielojalnych oligarchów, jak np. Michaił Chodorkowski, Borys Berezowski i Władymir Gusiński, ale też stopniowo przywrócił kontrolę państwa nad mass mediami, począwszy od kanałów TV początkowo kontrolowanych przez nielojalnych mu oligarchów. Następnie rozpoczął podporządkowywanie pozostałych środków masowej komunikacji interesom jego autorytarneg kleptokratycznemu reżimowi (8).
Kontrola państwa nad głównymi kanałami telewizyjnymi stała się kamieniem milowym współczesnego rosyjskiego systemu informacyjnego. Chociaż, produkt tych mass mediów jest jedynie jednym z elementów tego systemu, który to system obejmuje produkty informacyjne wszystkich podmiotów i instytucji zaangażowanych w gromadzenie i przekazywanie informacji, takich jak NGO (tłum: organizacje pozarządowe), społeczeństwo obywatelskie, organizacje religijne i partie polityczne, na równi z komponentami aparatu represji (armia, policja, wymiar sprawiedliwości i więziennictwo) i wywiad, które podtrzymują reżim.
Celem systemu informacyjnego Rosji jest wraz z aparatem represji chronić go przed konkurencyjnymi modelami rozwoju politycznego, ekonomicznego, kulturalnego i społecznego. Z tego właśnie powodu NGO, społeczeństwo obywatelskie, organizacje religijne i partie polityczne mogą swobodnie działać w Rosji tylko wówczas, gdy co najmniej pozostają lojalne wobec reżimu.
Putin instrumentalizował postrzeganie zagrożenia ze strony islamu jako potencjalnego modelu wzrostu zagrożenia w niektórych regionach Rosji we wczesnych latach 2000-nych. Celem tego była konsolidacja społeczna wokół jego zasad. Chociaż one nigdy nie były atrakcyjnym modelem dla Rosji, jako całości, ale ten model był bardziej realistyczny i ostatecznie bardziej wygodny i rozwojowy aniżeli model liberalnej demokracji zachodniej, który nie jest kompatybilny z reżimem Putina .
W czasach pokoju, system informacyjny w dowolnym kraju po prostu powtarza się, podczas gdy jego "twarde elementy" - aparaty represji gromadzą informacje wywiadowcze dotyczące potencjalnych wewnętrznych i zewnętrznych przeciwników. Istotna różnica pomiędzy systemami informacyjnymi w zachodnich, liberalnych demokracjach, a Rosją Putina od jego pierwszej kadencji jako prezydenta zakłada wywołanie konfliktu.
Podczas konstruowania swojej autorytarnej kleptokracji, reżim Putina stale alarmował rosyjski system informacyjny doniesieniami o różnych postrzeganych zagrożeniach. Było o islamskich terrorystach z Czeczenii i Dagestanu, o rzekomym braku szacunku władz estońskich wobec sowieckiego pomnika w Tallinie, o "kolorowej rewolucjach" w Gruzji, na Ukrainie i w Kirgistanie, o wezwaniu do "kolorowej rewolucji " w Rosji, o inwazji Gruzji, protestach opozycji politycznej ("piąta kolumna") i na końcu, o rewolucji ukraińskiej. Pomimo różnorodności tych rzekomych zagrożeń dla reżimu Putina, Kreml uważa, że Rosji grozi jeden wróg - Zachód - ,który stoi za wszystkimi tymi zagrożeniami.
Rosyjski system informacyjny nie został całkowicie uzbrojony w ciągu ostatnich miesięcy, a jego zewnętrzny aparat represyjny - armia - nie jest w stanie rozwinięcia na pełną skalę. Rosja Putina nie toczy pełnoskalowej wojny z Zachodem. Bo to oznaczałoby całkowitą odmowę dostępu do informacji o rozwoju sytuacji w Rosji, informacyjnej izolacji społeczeństwa rosyjskiego, blokowania i zakłócania dostępu do systemy dowodzenia i kontroli przeciwnika, aktywacji cyberataków mających na celu zniszczenie sieci informatycznych wroga w zakresie sfer politycznej, woskowej i ekonomicznej, uruchomienie wydajnych i trwałych operacji psychologicznych (dezinformacji i propagandy) itp.
Pomimo tego, że Rosja Putina wykorzystuje prawie wszystkie instrumenty wojny informacyjnej w pełnym zakresie, ale w pewien ograniczony sposób, a w tym samym czasie całkowicie zaprzecza zarzutom o korzystaniu z nich. Ograniczona natura prowadzonej wojny informacyjnej i zaprzeczenie jej wykorzystywania, mogą być uznane za charakterystyczne dla wojny hybrydowej. Tym samym możemy to zinterpretować jako działania Kremla w sferze informacji, czyli prowadzenie wojny hybrydowej przeciwko Zachodowi.
Prawie każdy instrument wojny hybrydowej, który Kreml wdrożył, jest do pewnego stopnia przetestowany na rosyjskim społeczeństwie w czasie budowy zamkniętego systemu informacyjnego w Rosji. W poniższej tabeli zestawiono niektóre z działań krajowych i międzynarodowych w sferze informacyjnej putinowskiej Rosji.
Działania krajowe
Działania międzynarodowe
Kontrola państwa nad głównymi środkami masowego przekazu. Stała presja i zastraszanie wolnych mass mediów
Tworzenie zagranicznych rosyjskich mass mediów, takich jak RT i Sputnik zaangażowanych w kampaniach dezinformacyjnych; Wykupywanie obcych mass mediów
Podporządkowanie partii politycznych
Kupowanie wpływów politycznych w krajach obcych
Fałszowanie wyborów i uznawanie ich za uczciwe przez GONGO (organizacje pozarządowe pod kontrola państwa)
Tworzenie lub wspieranie prorosyjskich organizacji monitorujących wybory w post-sowieckim obszarze, które potwierdzają lub zaprzeczają zasadność wyborów, zgodnie z oczekiwaniami rosyjskiej polityki zagranicznej
Korzystanie z płatnych blogerów i trolli internetowych do prowadzeni wojny psychologicznej w sekcjach komentarzy stron internetowych i na portalach społecznościowych
Wykorzystywanie trolli internetowych do prowadzenia wojny psychologicznej w sekcjach komentarzy stron internetowych i portalach społecznościowych
Represjonowanie organizacji pozarządowych ("agenci zagraniczni"), tworzenie GONGO ( organizacji pozarządowych sterowanych przez państwo)
Tworzenie na bazie diaspory rosyjskiej NGO i think-tanków na Zachodzie
Cyber-ataki skierowane przeciwko przywódcom rosyjskiej opozycji, opozycyjnym mass-mediom i portalom społecznościowym
Cyber-ataki na zagraniczne struktury polityczne i ekonomiczne oraz mass media
Trudno jest mierzyć sukcesy rosyjskiej wojny hybrydowej przeciwko Zachodowi nie znając dokładnie jej krótko - i długoterminowych celów.
Sukces propagandy kremlowskiej jest z jednej strony jednoznaczny. I tak w/g sondażu Centrum Levada, liczba Rosjan negatywnie nastawionych wobec USA wzrósł z 44% w styczniu 2014 do 81% w styczniu 2015 roku. Dane porównawcze dotyczące postawy wobec UE to 34% i 71%, postawy wobec Ukrainy to 26% i 64% (9). Łatwo jest mierzyć sukcesy kremlowskiej propagandy w Rosji, ponieważ jej cele są jasne: zabezpieczenie istniejącego systemu informacji, a tym samym konsolidacja wokół reżimu. W tym przypadku krótko- i długookresowe cele są zbieżne.
Patrząc z drugiej strony, co najmniej długoterminowe cele hybrydowej wojny informacyjnej wobec Zachodu są niejasne. Uzasadnione jest założenie, że w stosunkach międzynarodowych, celem głównym jest umacnianie pozycji obecnej kremlowskiej kleptokracji. Problemem jest wiara Kremla w inwazję Zachodu na Rosję. Tak więc, na potrzeby obrony reżimu, Kreml będzie postępował cynicznie i zachowywał się agresywnie, podobnie zresztą jak w ciągu ostatnich lat, sugerując realizację "demontażu Zachodu" (10), minimalizowanie roli USA w globalnej polityce, osłabianie relacji transatlantyckich, demontaż NATO i UE. Możemy jedynie spekulować, jak daleko Kreml jest gotów posunąć się w neutralizowaniu zagrożenia reżimu Putina.
Podejmując wyzwanie
Pomimo niejasnych celów długoterminowych Kremla, trzy cele hybrydowej rosyjskiej wojny informacyjnej są oczywiste:
1. System informacyjny putinowskiej Rosji jest zmobilizowany w zakresie odpowiadającym zaangażowaniu w hybrydową wojnę informacyjną przeciwko Zachodowi, który jest postrzegany jako będący w konflikcie z Rosją.
2. Rosyjska hybrydowa wojna informacyjna ma charakter agresji, a jej celem jest podzielić i rozbić Zachód, dlatego stanowi poważne zagrożenia dla bezpieczeństwa narodowego krajów Zachodu, szczególnie tych z krajów, które graniczą z Rosją.
3. Etniczni Rosjanie i rosyjskojęzyczne osoby żyjący w krajach zachodnich są bardziej podatni na rosyjską hybrydową wojnę informacyjną aniżeli reszta obywateli (11). Ponadto, Rosja uznaje etnicznych Rosjan i osoby rosyjskojęzyczne za swoich rodaków, a hybrydowa wojna informacyjna ma na celu przesunięcie ich lojalności na Rosję - a jest to proces, który przyczynia się do napięć politycznych i społeczno-kulturowych.
Biorąc pod uwagę te wyzwania, wydaje się jedynie właściwym, że Zachód podejmie wyzwanie rosyjskiej hybrydowej wojny informacyjnej, a decyzja Rady Europy ostatecznie skieruje rozwiązaniem problemu we właściwym kierunku. Rekomendacje Petera Pomerantsev i Michaela Waiss powinny służyć , jako wytyczne tego procesu (12).
Jedną z najszerzej dyskutowanych inicjatyw, która mogłaby pomóc Zachodowi przeciwstawić się rosyjskiej hybrydowej wojnie informacyjnej jest stworzenie przez UE kanałów TV w języku rosyjskim. Państwa członkowskie UE zaproponowały trzy różne wizje w tym zakresie:
- tworzenie krajowych kanałów TV skierowanych do ich własnych rosyjskojęzycznych odbiorców,
- stworzenie rosyjskojęzycznego pan-bałtyckiego kanału TV,
- uruchomienie kanałuTV w języku rosyjskim, nadawanego na terytorium Federacji Rosyjskiej.
Najbardziej racjonalną opcją wydaje się być połączenie pierwszej i trzeciej wizji: rosyjskojęzyczny kanał TV nadawany na terytorium rosyjskie, ale ze slotami dostępnymi dla krajowych nadawców i programów specjalnych. Czasy tych krajowych slotów uzależnione byłyby od znaczenia i wielkości społeczności rosyjskojęzycznych w poszczególnych krajach. Koncepcyjnie, one chciałyby podkreślić i skupić się na skutecznej integracji etnicznych Rosjan w wybranych społeczeństwach Zachodu, a tym samym wplywać odpowiednio na ich lojalność polityczną. Tym samym, odejście od wąskiego podejścia krajowego w tym kontekście pozwoli finansować taki kanał TV z budżetów krajowych, ale także bazować na strukturach UE, również amerykańskich i szeroko rozumianych - zachodnich.
Penetracja informacyjna na terytorium Rosji ma zasadnicze znaczenie i Zachód powinien być zainteresowany wpływem na system informacyjny stworzony przez Putina w Rosji. Podsumowując, tłumienie wolnych mass mediów pozostaje fundamentem jego autorytarnej kleptokracji. Nadawanie przez Rosję ich RT kanału TV na Zachodzie powinno przełamać oczekiwaną niechęć władz rosyjskich i umożliwić transmisję zachodniego kanału TV w języku rosyjskim na Rosję. Zachód chce korzystać z kanału TV, który jest niewielką, ale jednak szansą na zmianę obecnego systemu informacyjnego w Rosji i może doprowadzić ten kraj do bardziej przewidywalnego, odpowiedzialnego i ostatecznie bardziej demokratycznego podmiotu politycznego.
Anton Shekhovtsov
Moje zainteresowania zawodowe obejmują, ale nie ograniczają się do nowych radykalnych partii prawicowych w Europie;
- nieliberalne tendencje w Europie Środkowej i Wschodniej;
- Nowa prawica w ogóle, a rosyjska Nowa Prawica (Neo-euroazjatyzmu), w szczególności;
- odmian międzywojennego europejskiego faszyzmu;
- religie polityczne i sakralizacji polityki;
- radykalna muzyka prawicowa.
Artykuł z DIPLOMAATIA - jest największym miesięcznikiem zajmującym się polityką zagraniczną i bezpieczeństwem w krajach bałtyckich, w którym stosunki międzynarodowe i bieżące wydarzenia są analizowane przez najlepszych analityków estońskich i międzynarodowych
http://www.diplomaatia.ee/en/article/the-challenge-of-russias-anti-western-information-warfare/
Tłumaczenie: Jacek Pachucki - Olsztyn
______
1 On developments in Ukraine, see Andrew Wilson, Ukraine Crisis: What it Means for the West (New Haven: Yale University Press, 2014).
2 Anne Applebaum, "Russia's Information Warriors Are on the March – We Must Respond", The Telegraph, 7 March 2014, http://www.telegraph.co.uk/news/worldnews/europe/russia/10683298/Russias-information-warriors-are-on-the-march-we-must-respond.html.
3 See, for example, Peter Pomerantsev and Michael Weiss, The Menace of Unreality: How the Kremlin Weaponizes Information, Culture and Money (New York: Institute of Modern Russia, 2014),http://www.interpretermag.com/wp-content/uploads/2014/11/The_Menace_of_Unreality_Final.pdf.
4 "Aux armes, journalistes!", The Economist, 21 March 2015,http://www.economist.com/news/europe/21646756-europe-belatedly-waking-up-russias-information-warfare-aux-armes-journalistes.
5 "European Council Meeting (19 and 20 March 2015) – Conclusions", European Council, 20 March 2015,http://www.consilium.europa.eu/en/meetings/european-council/2015/03/european-council-conclusions-march-2015-en_pdf/.
6 Cited in Edward Waltz, Information Warfare: Principles and Operations (Boston: Artech House, 1998), p. 20.
7 Winn Schwartau, Information Warfare: Cyberterrorism: Protecting Your Personal Security in the Electronic Age (New York: Thunder's Mouth Press, 1994).
8 On the nature of Putin's regime, see Karen Dawisha, Putin's Kleptocracy: Who Owns Russia? (New York: Simon & Schuster, 2014).
9 "Mezhdunarodnye otnosheniya", Levada-Tsentr, 9 February 2015, http://www.levada.ru/09-02-2015/mezhdunarodnye-otnosheniya.
10 Janusz Bugajski, Dismantling the West: Russia's Atlantic Agenda (Washington: Potomac Books, 2009).
11 See, for example, Current Events and Different Sources of Information (Tallinn: Saar Poll, 2014),http://oef.org.ee/fileadmin/user_upload/Current_events_and_different_sources_of_information_ED__1_.pdf).
12 Pomerantsev and Weiss, The Menace of Unreality, pp. 40–3
Skomentuj
Komentuj jako gość